To Μνημόσυνο των Φλωρινιωτών για τον Παύλο Μελά στην Στάτιστα το 1926
Γράφει ο Σπύρος Παπαχαρίσης |
Στα τέλη Ιουνίου του 1926 με πρωτοβουλία του πρώτου αιρετού Δημάρχου Φλώρινας Ιωάννη Θεοδοσίου, αποφασίζεται να τελεσθεί μνημόσυνο στη μνήμη του Πρώτου Μακεδονομάχου, Παύλου Μελά, στο χωριό Στάτιστα, νυν Μελά στην Καστοριά, στον τόπο όπου αυτός σκοτώθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1904.
Στην Στάτιστα θα μεταβούν περίπου 30 πρόσωπα, τα περισσότερα Φλωρινιώτες, αφού καλύψουν με τα πόδια ένα μεγάλο μέρος της απόστασης μέσα από μια δύσκολη πορεία.
Ο Ευάγγελος Στ. Τζιάτζιος που θα πάρει μέρος σε εκείνο το μνημόσυνο, θα περιγράψει με γλαφυρό τρόπο στην εφημερίδα «Έλεγχος» εκείνη την πορεία καθώς και τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στο μέρος όπου άφησε την τελευταία του πνοή ο Παύλος Μελάς.
Ανάμεσα στους προσκυνητές παραβρίσκονταν σημαντικές προσωπικότητες τα ονόματα των οποίων αναφέρονται σε δημοσίευμα της ίδιας εφημερίδας.
Οι φωτογραφίες που δημοσιεύουμε προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο του ΦΣΦΑ – συλλογή Γ. Θεοδοσίου. Έχουν ληφθεί κατά πάσα πιθανότητα από τον φωτογράφο της Φλώρινας, Τέγο Τέγου1 ο οποίος και συμμετείχε στην ομάδα των προσκυνητών.
Στην πρώτη φωτογραφία οι μετέχοντες του μνημοσύνου φωτογραφίζονται μπροστά στο σπίτι που σκοτώθηκε ο Παύλος Μελάς.
Στην δεύτερη φωτογραφία η οποία χρονικά προηγείται ως προς την λήψη της οι προσκυνητές φωτογραφίζονται στην περιοχή Λάκος Πισοδερίου, καθ΄οδόν προς την Στάτιστα.
Στην τρίτη φωτογραφίζονται στο σημείο της πρώτης ταφής του Παύλου Μελά όπου τελέσθηκε και το τρισάγιο.
Στην τέταρτη φωτογραφία, φωτογραφίζονται οι δύο γυναίκες που στην ιστορία αναφέρονται ότι φρόντισαν για την ταφή του Παύλου Μελά.
Τα κείμενα που ακολουθούν συνοδεύουν τις τέσσερις ιστορικές φωτογραφίες μας.
Σπύρος Χρ. Παπαχαρίσης
——————————-
Μνημόσυνο Παύλου Μελά
«Έλεγχος», 236/30-6-1926
Προχθές ετελέσθη εν Στατίστη πρωτοβουλία του κ. Δημάρχου Φλωρίνης Ιω. Θεοδοσίου μνημόσυνον του πρώτου Εθνομάρτυρος Παύλου Μελά πεσόντος κατά το 1904 εν Στατίστη της Καστορίας. Παρέστησαν περί τα 30 πρόσωπα εκ της πόλεώς μας μεταξύ των οποίων οι κ.κ. Φιλ. Δραγούμης, Γ. Τσόντος Βάρδας, Ιω. Θεοδοσίου, Κ. Μακρής, Γ. Μόδης, Στ. Παπακωνσταντίνου, Νικ. Πύρζας, Γ. Αργυρόπουλος, Π. Χατζητάσης, Αρ. Ζάχος, Α. Περίδης2, ανταποκριτής «Ταχυδρόμου» Θεσ/νίκης, Μ. Παυλίδης, Στ. Αμάραντος, Ευαγ. Τζιάτζιος, Γ. Θ. Μόδης, Π. Μήτκας, Σ. Σταμπουλής, Δ. Κώττας, Ανασ. Χατζηχρήστος, Βαδραχάνης, Αν. Ζώης, Καραμπατάκης, Καπετάν Στέφος, Δ. Πύρζας, Τέγου και τινες άλλοι.
Κατά την επιμνυμόσυνο δέησιν ωμίλησαν καταλλήλως οι κ.κ. Μακρής, Παπακωνσταντίνου και Μόδης.
Εκτενεστέραν περιγραφήν του παρακολουθήσαντος συντάκτου μας θέλομεν αφιερώσει εις το επόμενον φύλλον.
——————————-
Το προσκύνημα στον τάφο του Παύλου Μελά
«Έλεγχος», 237/8-7-1926
Ευαγ. Στ. Τζιάτζιου
Κι εγώ ρωτάω γιατί θελήσανε μερικοί να ματαιωθή το μνημόσυνον, ο Προοδευτικός Σύλλογος Καστορίας είναι άξιος κάθε εχτίμησης για την πρωτοβουλία, δεν πήρε μέρος γιατί λέει ανέλαβαν άλλοι να ορίσουν μια δική τους μέρα για το μεγαλοπρεπέστερο. Παρ’ όλα αυτά όμως το προσκύνημα έγινε και έχει δίκιο ο κ. Δήμαρχος να υπερηφανεύεται γιατί επέτυχε το μνημόσυνον όπως δε θα μπορούσε καλύτερα να σχεδιασθή στο χαρτί, σε πρόγραμμα, σε σκέψεις και φαντασίες. Χάρις στη δραστηριότητα του κ. Δημάρχου σ΄ένα βράδυ αποφασίσθηκε η εκδρομή. Τριάντα προσκυνητές το πρωί της Τρίτης με αυτοκίνητα φθάνανε πάνω στο Πισοδέρι. Ήταν ένας και ένας διαλεχτοί συναγωνιστές του Μελά και αγωνιστές του λοιπού αγώνα: Βάρδας, Λάκης Πύρζας, Πέτρος Χατζητάσης, Αργ. Ζάχος, Γ. Μόδης, Κ. Μακρής, Α. Ζώης.
Η βροχή στη Βίγλα αρχίζει αραιά να πέφτη σα χαιρετισμός απ΄τα ψηλά βουνά. Ποιος μπορούσε να φαντασθή πως θάταν το προοίμιο της φοβεράς καταιγίδας; Από εδώ όλοι μας μεταμορφωνόμαστε άθελα σε πεζοπόρους. Η βιασύνη της εκδρομής φαίνεται στο άτσαλο της περιβολής του καθενός. Ποιος φορεί ομβρέλλα, ποιος ψαθάκι, ποιος σκαρπίνι και κανένας δεν έχει ένδυμα περιπάτου; ο κ. Βάρδας και Μόδης και Παπακωνσταντίνου συνηθισμένοι σε τέτοιες δουλειές είχαν την πρόνοια να είναι οπλισμένοι για πεζοπορία, ο Χατζηπερίδης (σ.σ. μάλλον αναφέρεται στον Α. Περίδη) κατά τον κ. Μακρήν φορεί ψαθάκι της μοδός, σε λίγο από τη βροχή θα αλλάξη χρώμα αλλά μαζί και σχήμα. Ο κ. Δραγούμης τέλειος πεζοπόρος φαίνεται ν’ αγνοή και βροχή και κάθε τι που γίνεται γύρω του. Με το κοντάκ στο χέρι παίρνει γι΄ανάμνησι τις καλύτερες τοποθεσίες, ο κ. Πρόδρομος Δημητριάδης με γκέτες και καμτσίκι είναι φορτωμένος το δισάκι του. Όλοι οι άλλοι παρουσιάζουν ένα ασύνταχτο όχλο πεζοπόρων. Αδιάβροχα προκατακλυσμιαία φαντάρων σε διάφορα κορμιά καθώς και ομπρέλλες της μόδας.
Στα καλύβια του Μπάκα παίρνομε το καφέ μας. Ο φίλος κ. Παυλίδης παραπονείται γιατί το γάλα του είναι αντιπαθητικό. Δεν αργεί όμως με τον υποφαινόμενο – που έχει συνηθίση από τέτοιο γάλα – να λάβουν στην κατοχήν και νομήν μια ολόκληρη καρδάρα. Ο ολιγαρκής Μήτκας αρκείται σ΄ένα καφέ δασκαλίστικο.
Ο δρόμος δεν μπορεί να πη κανένας πως είναι ευχάριστος. Βρέχει, τα πόδια κολλούν στην λάσπη, τα βρεγμένα χορτάρια δροσίζουν τα πόδια και ο ιδρώτας μας ζώνει όλους. Ο Πρόδρομος ξεφορτώνει το δισάκι και φορτώνεται ο ίδιος σε ένα άλογο Σαρακατσάνικο. Ο κ. Βαδραχάνης, παρ όλα τα γεράματα έχει το κουράγιο να διηγείται πεζοπορικούς άθλους. Ο ακούραστος Πύρζας δεν δίνει σημασία στο δρόμο, ο Χατζητάσης τον ακολουθεί η συγκίνησίς τους είναι μεγάλη. Θα φτάσουνε σε λίγο στον τόπο όπου αντίκρυσαν τον θάνατο.
Ο κατήφορος που πάει για τη Στάτιστα μας εμψυχώνει λίγο στο δρόμο. Μα κι΄εδώ δεν λείπουν τα παράπονα πως κόβονται τα ποδάρια. Ο κ. Δήμαρχος πρωτοπόρος μας δείχνει το δρόμο. Φαίνεται κουρασμένος – απ΄τα τρεχάματα της ετοιμασίας – μα η ψυχική του αντοχή είναι μεγάλη. Ο αρχηγός Βάρδας πάει καβάλλα. Έχει περάσει τα βουνά αυτά τόσες φορές πεζός! Ο κατήφορος είναι απελπιστικός και ατέλειωτος. Στο βάθος στη μεγάλη χαράδρα ξαπλώνεται η Στάτιστα χωρισμένη σε δυο μαχαλάδες που απέχουν 10 λεπτά της ώρας. Όσο πάει ο κατήφορος τόσο γίνεται απότομος και η κούρασή μας πιάνει γενικά όλους. Ο κ. Παπακωνσταντίου καυχιέται ότι δεν κουράσθηκε. Έχει δίκιο είναι τόσο νέος ακόμα, ο κ. Αργυρόπουλος αν δεν εφτάναμε στα πόδια του κατήφορου θα είχε παραδώσει προ πολλού το πνεύμα.
Η βροχή ίσα μ΄ εδώ φαινότανε ευνοϊκή και δεν ήθελε να μας εμποδίση στον κατήφορο. Μα μόλις φτάσαμε κάτω στη χαράδρα ξέσπασε με όλη της τη δύναμι. Εδώ αντελήφθηκα πως τα ψαθάκι του κ. Περίδη είχε αλλάξει μάρκα μα και ο ίδιος ο εαυτός μου είχε αλλάξει. Ίσως τέτοια πεζοπορική αποστολή να μη δοκίμασε άλλη φορά. Τα ίχνη του κ. Μήτκα έχουν χαθή όλως διόλου. Μόνος του θα τράβηξε για αρχαιολογικές έρευνες.
Ο Φρουρός διατείνεται πως δεν κουράσθηκε καθόλου διάλεγε τες πιο ρωμαντικές τοποθεσίες για να φωτογραφηθούμε. Σε λίγο φτάνομε στον πρώτο μαχαλά. Εδώ γίνεται η συγκέντρωσι. Επί κεφαλής είναι ο κ. Μακρής ο κ. Περίδης στη χαράδρα αναβαίνει σε Αχαμνόοντα, μουσκεμένος καθώς ήταν φαινόταν σας τον Δον – Κιχώτη που γυρίζει από νικηφόρο περιπέτεια. Ο κ. Μακρής εκδηλώνει φόβον μήπως χαθή. Στο κύκλο μας λέει πως τίποτα δεν θα μπορέση να κρατήση στο κεφάλι του!
Τέλος όλοι μαζί φτάνομε στην κυρίως Στάτιστα όπου είναι οι αρχές και η δημογεροντία. Ο Μήτκας στο νου του σχεδιάζει αντιφώνηση στην προσφώνηση του κ. Προέδρου. Η βροχή τώρα γίνεται πιο ορμητική. Οι βροντές διαδέχονται η μια την άλλη. Κεραυνοί στα βουνά πέφτουν αδιάκοπα. Αυτοί χωρίς άλλο εντυπώθηκαν γερά στα μυαλά του κ. Περίδη. Δεν παρέλειψε να τους σημειώσει στον «Ταχυδρόμο» μα ήταν τόσο συνεχείς και τρομακτικές οι βροντές.
Οι κάτοικοι μας δέχτηκαν με προθυμία και μοιραστήκαμε σε διάφορα καταλύματα. Η βροχή τώρα γίνεται ραγδαία προοίμιο της κατοπινής καταιγίδας.
Το κείμενο συνεχίζεται στο φύλλο 238/15-7-1926
Ύστερα από ολιγόωρη ξεκούραση ετοιμαζόμαστε για το μνημόσυνο.
Πρώτα πρώτα θεωρούμε καθήκον να επισκεφτούμε το ιστορικό σπίτι όπου σκοτώθηκε ο Εθνομάρτυρας. Η συγκίνησή μας είναι μεγάλη. Με ευλάβεια προσκυνητού αντικρύζουμε τον ιερό χώρο όπου για πρώτη φορά με το χαμό του ιδεολόγου Μελά χαμογελούσε για την Μακεδονία η ιδέα της Λευτεριάς. Δε ξέρω ποιο ιερότερο μέρος είνε για το Ελληνικό έθνος. Μα για τη Μακεδονία ολόκληρη το ιστορικό σπίτι της Στατίστης ξεπερνάει χωρίς άλλο τα λοιπά μέρη που σημείωσε η εθνική μας ιστορία. Ήταν γραφτό στο χωριουδάκι αυτό το άσημο να ξεψυχήση ένας Μελάς και να αναστηθή η Λευτεριά. Όταν μεθαύριον γραφή η ιστορία του αγώνα αυτού το όνομα της Στατίστης δικαιωματικά θα χαρακτηρισθή σαν ορμητήριο και σαν έναυσμα του Μακεδονικού αγώνα.
Δυστυχώς η ιστορική έρευνα του Μακεδονικού αγώνα μένει ακόμα πίσω. Το όνομα του Παύλου Μελά, ο αγώνας του, η ιδεολογία του άγνωστος απ’ όλες τις πλευρές θα φωτιστούν με δυνατό ιστορικό φως. Ο κ. Μόδης στον επιμνημόσυνο λόγο του μας έδειξε με λίγα λόγια το τι πρέπει να εξετάση η ιστορία για τον Εθνομάρτυρα. Στον Μακεδονικό αγώνα δεν υπάρχει ενδοξότερο όνομα. Η πάγκαλη μορφή του πρέπει να στολίση την πόλη μας είναι καθήκον μας. Δεν μπορεί να ζήση ένας λαός ειμή τιμώντας, τους άντρες που αγωνιστήκανε και πέσανε γι΄αυτόν.
Οι συναγωνιστές του Λάκης Πύρζας και Π. Χατζητάσης μας διηγούνται λεπτομερώς τα γεγονότα. Η συγκίνησή τους είνε μεγάλη τους ήταν γραφτό νάναι κοντά στο μεγάλο αρχηγό την ώρα του ψυχορραγήματος. Στον Πύρζα ο Μελάς, παραδίδει το Σταυρό για να το δώση στη Νάτα του. Ο Πύρζας του κλείει τα μάτια και κρύβει το σώμα του μέσα στο σπίτι.
Είναι πια ώρα για τρισάγιο πάνω στον τάφο του. Ο Τάφος στη μοναξιά μέσα σε μια ρεμματιά ρωμαντική που τον κυκλώνουν κάτι πελώριες λεύκες. Λουλούδια λεύτερης γης στολίζουν αυτόν κι ένας ταπεινός σταυρός ξύλινος δείχνει πως εδώ θάφτηκε για πρώτη φορά εκείνος, τον οποίον όλη η Μακεδονία δεν χωρούσε. Ο παπάς της Στάτιστας ψέλνει τη δέηση, όλος ο πληθυσμός του χωριού έχει πάρει μέρος. Οι δυο απ΄ τις γυναίκες που τον θάψαν στέκουν μ΄ ευλάβεια κοντά στο μνήμα. Γύρω απ΄τον τάφο είναι οι συναγωνιστές του.
Ύστερα από τη δέηση ο κ. Μακρής με ζωντανή γλώσσα μας περιγράφει επιγραμματικά τον αγώνα του μεγάλου αρχηγού. Τα λόγια του γιομάτα ζωή και πατριωτικό μένος, πάθος και ωμορφιά μας συγκινάνε και άθελα τα δάκρυά μας αναβρύουν απ΄τα μάτια. Τελευταία εκφράζει την ευχή και η Φλώρινα εχτιμώντας τη δράση του ανεγείρη τον ανδριάντα του.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου εκ μέρους των Εφέδρων Αξιωματικών χαιρετίζει τον ήρωα. Το έργον του, λέει, δεν χάθηκε, αλλά τελείωσε με την έμπνευση και τη μίμηση απ΄το θάνατό του.
Ο κ. Μόδης, κριτικά ανέλυσε το χαρακτήρα του Παύλου Μελά, και ως άνθρωπον και έβαλε αυτόν πλάι στους μεγάλους ιδεολόγους, που πεθαίνουν για ψηλά ιδανικά. Στο τέλος του μνημοσύνου ο ουρανός σα να πήρε κι΄αυτός μέρος στην πένθιμη τελετή ξέσπασε για δυο λεπτά σε μια δυνατή βροχή.
——————————-
1. Εφημερίδα «Έλεγχος», 24 Σεπτ. 1926, αφιέρωμα στον Τέγο Τέγου.
2. Πρόκειται για τον Αρίστο Περίδη, δημοσιογράφο – ανταποκριτή εκείνη την περίοδο στον «Ταχυδρόμο Βορείου Ελλάδος».
