Οι υαλοπίνακες των παραθύρων και η Φλώρινα
| Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Η επεξεργασία του γυαλιού ήταν γνωστή από παλιά. Από την αρχαιότητα έφτιαχναν γυάλινα σκεύη. Το επίπεδο γυαλί όμως είναι μεσαιωνική επινόηση. Από το 13ο αιώνα στην Βενετία άρχισαν να κατασκευάζουν επίπεδο γυαλί. Κατά την Βιομηχανική Επανάσταση (1760-1860) άρχισε η μαζική παραγωγή υαλοπινάκων χάρη στην εφεύρεση της αεροπρέσας.
Δεν γνωρίζουμε πότε άρχισαν να τοποθετούν τζάμια στα παράθυρα των σπιτιών της Φλώρινας. Η αρχιτεκτονική των παραδοσιακών σπιτιών με τα πολλά παράθυρα φανερώνει ότι στην πόλη της Φλώρινας υπήρχαν τζάμια από τον Μεσαίωνα. Οι Γάλλοι ερευνητές, το 1918, αναφέρουν ότι η Φλώρινα είχε εμπορικές σχέσεις με την Δημοκρατία της Ραγκούσα (Ντουμπρόβνικ) και την Βενετία. Τα πέτρινα μεσαιωνικά σπίτια της Φλώρινας, ένα εκ των οποίων υπήρχε μέχρι το 1918, φανερώνει αρχιτεκτονική της Αδριατικής, και επομένως υπήρχαν τζάμια στα παράθυρα. Τα επίπεδα αυτά τζάμια κατασκευάζονταν στο νησί Μουράνο, από τους Βενετσιάνους.
Μια μεταγενέστερη μαρτυρία, αυτή του Μπωζούρ, προξένου της Γαλλίας στην Θεσσαλονίκη, ο οποίος αναφέρει τις εισαγωγές και εξαγωγές προϊόντων, τη περίοδο 1787 – 1789, κάνει αναφορά και στα τζάμια. Αναφέρει λοιπόν, ότι οι Βενετσιάνοι μέχρι το 1700 περίπου, ήταν οι μόνοι που κατασκεύαζαν υαλοπίνακες. Αυτοί είχαν το μονοπώλιο στα Βαλκάνια και στην Ανατολή. Μετά το 1700 όμως έκλεψαν το μυστικό οι Γερμανοί και οι Γάλλοι, και άρχισαν και αυτοί να κατασκευάζουν τζάμια στις χώρες τους.
Η υαλουργεία άρχισε να αναπτύσσεται στην Βοημία. Τα κρύσταλλα Βοημίας προτιμούνταν, καθώς το εμπόριο των γερμανικών προϊόντων προωθείτο από του Έλληνες εμπόρους. Με καραβάνια έφερναν τα κρύσταλλα, φορτωμένα στα σαμάρια των αλόγων, τυλιγμένα σε μαλακές ψάθες, και μέσα σε ξύλινα κασόνια. Οι περιπλανώμενοι έμποροι πήγαιναν από πόλη σε πόλη και πουλούσαν τα γυαλικά της Βοημίας. Παρόλα αυτά οι Βενετσιάνοι επικρατούσαν στο εμπόριο των τζαμιών, που έφταναν από τις θαλάσσιες οδούς στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ο Μπωζούρ αναφέρει ότι το 1787 πουλήθηκαν 140 κιβώτια με τζάμια παραθύρων Βοημίας, προς 300 πιάστρα (γρόσια) το κιβώτιο.
Υπάρχει όμως και μια άλλη μαρτυρία που αναφέρεται στα χάρτινα παράθυρα. Αντί για τζάμι τοποθετούσαν χοντρό λευκό γυαλιστερό χαρτί στα ξύλινα παράθυρα. Το χαρτί αυτό δεν ήταν διαφανές.
Συγκρατούσε όμως το κρύο και το δωμάτιο ήταν αρκετά φωτεινό. Αυτά τα χαρτιά πιθανότατα τοποθετούσαν οι πιο φτωχοί, και τα αντικαθιστούσαν κάθε φορά που η βροχή και η υγρασία τα κατέστρεφαν.
Τα πιο πλούσια σπίτια της πόλης της Φλώρινας από παλιά είχαν τζάμια στα παράθυρα, που επέτρεπε στο φως να περάσει στα δωμάτια, που εμπόδιζε το κρύο και μπορούσε κανείς να απολαύσει την θέα από το κλειστό παράθυρο. Τα παράθυρα είχαν κουρτίνες ή πλεκτά κουρτινάκια για να μη φαίνονται από τον δρόμο. Αντίθετα τα σπίτια των κολίγων του κάμπου, πριν το 1850, ήταν ένα δωμάτιο χωρίς παράθυρα, που στην μέση έκαιγε η φωτιά και ο καπνός έφευγε από μια τρύπα στην στέγη. Το σπίτι – δωμάτιο φωτιζόταν και αεριζόταν από την πόρτα. Παρόμοιες ήταν και οι καλύβες των Σαρακατσάνων, που έρχονταν με τα κοπάδια τους στα βουνά της Φλώρινας. Σε αρκετά χωριά υπήρχαν παράθυρα, χωρίς τζάμια, που έκλειναν με καπάκια από σανίδες. Τοποθετούσαν και άχυρα και το κρύο δεν περνούσε στον εσωτερικό χώρο. Στα ορεινά χωριά και κυρίως στα μαστοροχώρια και τα βλαχοχώρια υπήρχαν τζάμια στα παράθυρα των πέτρινων σπιτιών τους. Αργότερα, η μετανάστευση προς την Αμερική έφερε νέες ιδέες και δολάρια και τα χωριά άλλαξαν. Μετά το 1900, παράθυρα με τζάμια υπήρχαν παντού.
Σχετικά με τα καταστήματα της πόλης της Φλώρινας, αυτά βρίσκονταν στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου, που στα χρόνια της τουρκοκρατίας ονομαζόταν Τσαρσί. Τα περισσότερα εμπορικά μαγαζιά και τα εργαστήρια δεν είχαν τζάμια μέχρι το 1920. Τα μαγαζιά αυτά είχαν ανοιχτή την πρόσοψη για να φαίνονται τα εμπορεύματά τους. Έτσι ήταν και τον χειμώνα, ανοιχτά και το κρύο πάγωνε τους εμπόρους που προσπαθούσαν να ζεσταθούν στο μαγκάλι. Άνοιγαν όμως μια ημέρα την εβδομάδα, την ημέρα του παζαριού. Τα καταστήματα αυτά είχαν ξύλινα κεπέγκια. Αυτά ήταν καπάκια από σανίδες που έκλειναν όλη την πρόσοψη του καταστήματος, και στερεώνονταν με μια οριζόντια ξύλινη αμπάρα την οποία κλείδωναν με λουκέτο. Αυτά ήταν τα πιο παλιά κεπέγκια. Υπήρχαν βέβαια και τα νεώτερα σιδερένια κεπέγκια που ήταν μεταλλικές πόρτες και ασφάλιζαν το μαγαζί. Τζαμαρίες όμως δεν υπήρχαν. Μετά το 1920 οι μαραγκοί της Φλώρινας έφτιαχναν τζαμαρίες στα καταστήματα και οι έμποροι ζεστάθηκαν, καθώς τα πράγματα είχαν αλλάξει και ήταν υποχρεωμένοι να ανοίγουν τα μαγαζιά τους κάθε ημέρα εκτός Κυριακής. Οι τζαμαρίες των καταστημάτων παραμέρισαν τα κεπέγκια και τοποθετήθηκαν μεταλλικά ρολά.
Όμως από πολύ παλιά τα καφενεία, τα γαλακτοπωλεία και τα οινομαγειρεία της Φλώρινας είχαν τζαμαρίες, τότε που πολλά από τα εμπορικά και τα εργαστήρια δεν διέθεταν. Σε αυτά τα μαγαζιά οι πελάτες ήθελαν να απολαύσουν την ζεστασιά, να πιουν τον καφέ τους να παίξουν χαρτιά, να φάνε, χωρίς βέβαια να κρυώνουν.
Με την πάροδο του χρόνου όλα άλλαξαν. Τώρα έχουμε ξύλινα, αλλά και μεταλλικά και πλαστικά κουφώματα που εφαρμόζουν καλά και δεν περνά το κρύο. Τα τζάμια, από λεπτά που ήταν, έγιναν πιο χοντρά και τοποθετούνται διπλά, ώστε να μονώνουν καλά τις κατοικίες μας.
(Φωτογραφία: παλιού τύπου παράθυρα σε σπίτι του 190υ αιώνα στη γωνία των οδών Αιμιλιανού και Ελευθερίας – φωτογραφία Δημήτρη Μεκάση 1979)
