Από τον Κοντόπουλο στον κάμπο της Φλώρινας
Γράφει η Ουρανία Λέγα – Παναγιωταλίδη* |
Εισαγωγή
Με την εμφάνιση του Γεωπόνου Ιωάννη Κοντόπουλου (1890-1929) στην Φλώρινα και την αφοσίωσή του στην ανάπτυξη της Γεωργίας στον Νομό, ξεκίνησαν οι προσπάθειες για την μετατροπή της, από εκτατικής μορφής, που αφορούσε στον ντόπιο, ιδιαίτερα, πληθυσμό (κυρίως με σιτηρά), σε εντατικής μορφής, που ξεκίνησε με τους πρόσφυγες (κυρίως με Αμπελουργία, Δενδροκομία, Φράουλες, Καλλωπιστικά).
Στην δεκαετία του ΄20 συνέπεσε η παρουσία του φωτισμένου αυτού επιστήμονα, με την άφιξη των προσφύγων από την Ανατολική Θράκη και την εγκατάστασή τους στην περιοχή της ενορίας του Αγίου Νικολάου. Έτσι δημιουργήθηκε, στην γειτονιά αυτήν, ένας πυρήνας «μαθητών», με εύκολη πρόσβαση σε σεμινάρια και πειραματικές καλλιέργειες, από πρόσφυγες αγρότες, που είχαν ενδιαφέροντα και εμπειρίες, από αμπέλια, με πρωτοπόρους τους πρόσφυγες από την Θράκη και στην συνέχεια τους Καυκάσιους.
Από την Κωνσταντινούπολη ο Κοντόπουλος, σπουδαγμένος στην φημισμένη Γεωπονική Σχολή της Φλωρεντίας, έφερνε μαζί του νέες ποικιλίες και νέες μεθόδους καλλιέργειας. Η περιοχή της Τοσκάνης είναι γνωστή για τα αμπέλια, τα κρασιά, τα ροδάκινα κλπ. Πολλές ποικιλίες ήρθαν από εκεί και θυμάμαι, όταν με την τελευταία εκδρομή μας το 1969, ως απόφοιτοι της Γεωπονικής Σχολής, διασχίσαμε όλη την Ιταλία και συναντήσαμε τον γνωστό Καθηγητή Morretini, δημιουργό ποικιλιών ροδάκινων, στην Γεωπονική Σχολή της Φλωρεντίας!
Γενικά, η εντατική καλλιέργεια της γης, έχει σχέση με την εξασφάλιση οικονομικού αποτελέσματος, από, όσο το δυνατόν, μικρότερη έκταση γης και μεγαλύτερη απασχόληση! Με δεδομένο και τον μικρό και κατακερματισμένο κλήρο, (λόγω και του θεσμού της προίκας), η εντατικοποίηση ήταν, ακόμα πιο απαραίτητη στην χώρα μας. Πολύ απλά αυτή ακολουθεί το διάγραμμα:
Σιτηρά > Δενδροκομία > Αμπελουργία > Θερμοκήπια > Υδροπονία
Ο Κοντόπουλος, ξεκινώντας από την αρχή της αλυσίδας εξέλιξης, είχε μεγάλον αγώνα μπροστά του!
Οι Θρακιώτες, που εγκαταστάθηκαν το ’22-΄23 στην Φλώρινα, βρήκαν αυτόν τον φωτισμένο επιστήμονα, να τους περιμένει από το ’20, που εγκαταστάθηκε στην πόλη και ξεκίνησε τον δύσκολο αγώνα, για την γεωργική ανάπτυξη της περιοχής.
Ήταν φυσικό, τόσο τα Σεμινάριά του, όσο και οι εργάτες, που δούλευαν μαζί του, να έχουν σχέση, με τους γύρω κατοίκους και κυρίως Θρακιώτες, από τον Νομό Κωνσταντινούπολης, συμπατριώτες του, με την ίδια κουλτούρα, που ζούσαν πάνω στην οδό Κοντοπούλου, μέχρι την Πλατεία Ηρώων και στην περιοχή Καραγκιόζης μέχρι τα Καυκάσικα.
Ο Κοντόπουλος παρακαλούσε και πίεζε τους γύρω αγρότες, να ακολουθήσουν τις συμβουλές του, για εγκατάσταση, πιο προσοδοφόρων καλλιεργειών στην περιοχή. Σκεφτείτε αν ζούσε περισσότερα χρόνια, τι, ακόμα, θα δημιουργούσε.
Αναφέρω μερικά ονόματα της μεγάλης γειτονιάς, που έγιναν, κοντά στον Κοντόπουλο, ειδικοί στην καλλιέργεια αμπελιών, μήλων, φράουλας, με δεξιοτεχνίες στο κλάδεμα, τον εμβολιασμό, την καταπολέμηση ασθενειών, τον πολλαπλασιασμό με καταβολάδες, στόλωνες κλπ. Ο Ηλίας Μούλελης, που υπάρχουν πολλά για να πεί κανείς, για την προσφορά του, ο Γιώργος Δήμου (ο Παληολλαδίτης), ο Ανδρέας Σερτάκης, ο Παρμακλής, ο Βασίλης Ελευθεράκης, ο Γιώργος Γαβριηλίδης, ο Γιάννης Λέγας, ο Δημήτρης Κάλφας, ο Φώτης Δαγκίτσης, οι Σαββάκηδες, οι Χατζηλίηδες, οι Λονδράκηδες, ο Χρυσόστομος Τσοτάκης, ο Βασίλης Ψυχουδάκης, ο Αλέξανδρος Χατζηπολυχρονίου (Γοής) κ.ά.
Ο Γιώργος ο Παληολλαδίτης υπήρξε μεγάλος δεξιοτέχνης στον εμβολιασμό δένδρων και στις μεθόδους δύσκολου πολλαπλασιασμού, οπότε στον κήπο του έκαναν παρέλαση τα πιο δύσκολα καινούργια φυτά και δένδρα. Πρώτος έφερε στην γειτονιά και στην πόλη, την φυλλοβόλο Μανώλια, αυτό το υπέροχο δένδρο, που δύσκολα μπορείς να το πολλαπλασιάσεις, που αγαπήθηκε τόσο και όλοι παρακαλούσαν για ένα δενδράκι στην αυλή τους. Μηλιές και αχλαδιές σε νέες ποικιλίες υπήρχαν πρώτες στην αυλή του, αλλά και η κυρία Κωνσταντίνα η Βλάχα, φρόντιζε να τα μεγαλώνει με αγάπη και υπερηφάνεια.
Πολλοί έμπειροι καλλιεργητές ήσαν ο Κλεάνθης Χατζηλίας, ο Νικόδημος Χατζηλίας, ο Χρήστος Χατζηλίας, ο Μήτσος Χατζηλίας και ο Πελοπίδας Χατζηλίας!
Την δεκαετία του ’30 γέμισε η Νότια έκθεση του λόφου 1033 με Θρακιώτικα αμπέλια! Με καινούργιες ποικιλίες, που έφερε ο Κοντόπουλος και άντεχαν στην φυλλοξήρα, με βιολογικές μεθόδους προστασίας (γαλαζόπετρα και θειάφι). Έχοντας την επικλινή Νότια έκθεση και το ζεστό, κόκκινο, αργιλώδες χώμα, τα σταφύλια ωρίμαζαν πλούσια και υγιή. Ο Γιάννης ο Λέγας ήταν από τους πρώτους, που φύτεψαν Μοσχάτο και Ροζακί! Οι σοδειές γίνονταν ανάρπαστες στα μανάβικα της Φλώρινας! Στο σπίτι είχαμε, πάντα, κρασί και τσίπουρο δικό μας!
Πρωτοπόρος στην Αμπελουργία ήταν ο Ανδρέας Σερτάκης μάθαινε στους νεότερους τα μυστικά της καλλιέργειας. Σοφός, χωρατατζής, αρχηγός και συμβουλάτορας, έφερε τους Θρακιώτες στην Φλώρινα, μετά την αποβίβαση και καταγραφή στην Εύβοια, τις περιπέτειες, που είχαν με την ελονοσία στις αμμουδιές της Κεραμωτής, κάτι από Μωυσή, που λέω κι εγώ, «έδειξε» με την μαγκούρα του την Φλώρινα και όχι την Πτολεμαΐδα και τουλάχιστον το σόι μας τον ακολούθησαν. Μαζί με την αγαπημένη μας άμια-Γιαννούλα, είχαμε πάντα φιλικές σχέσεις και μέχρι που τελείωσα το 5ο Δημοτικό Σχολείο, μου άρεσε να τους επισκεπτόμαστε με τη μαμά μου, μιας και ο πατέρας μου μας «άφησε» το 1951 και τραβώντας το φουστάνι της μάνας μου, ζητούσα να κάτσουμε λίγο παραπάνω, για να δοκιμάσουμε όλα τα καλούδια, που είχανε στο σπίτι τους. Νοικοκυραίοι, δεν είχαν απογόνους και στο τέλος, η άμια-Γιαννούλα πέθανε στην Αγ. Τριάδα Θεσσαλονίκης, κοντά στα ανήψια της.
Το σπίτι τους, στην Κοντοπούλου, απέναντι από το 5ο Δημοτικό Σχολείο πουλήθηκε καταρχήν στον Σπύρο Αλεξίδη, Δικηγόρο και την συμμαθήτριά μου Τέσσα Λυκίδου, Οδοντίατρο, αλλά τελικά αγοράστηκε και κτίστηκε από τον φίλο και συνάδελφο Κώστα Τζάλλη και την φίλη Gaby Boss, που έχουμε την τύχη να κάνουμε παρέα και να επισκεπτόμαστε το σπίτι τους όταν είμαστε στην Φλώρινα.
Οι φράουλες
Οι άνθρωποι, που βρέθηκαν κοντά στον Κοντόπουλο, που είχαν μέσα τους αυτήν την φλόγα για το καινούργιο, την αλλαγή για το καλύτερο, για την δοκιμή και έρευνα, αυτοί που ονομάζονται «προοδευτικοί γεωργοί», ξεκίνησαν, δειλά-δειλά, να παίρνουν φυτά από την Γεωργική Σχολή, από το Φυτώριο και να τα μελετούν στο σπίτι, σε μικρή κλίμακα στην αυλή τους.
Η ποικιλία φράουλας, που έφερε ο Κοντόπουλος, ήταν η Madame Moutot, η πιο διαδεδομένη ποικιλία στην Ευρώπη, Γαλλικής προέλευσης, που πρωτοκυκλοφόρησε στην Γαλλία το 1906! Ο καρπός της φράουλας είναι πλούσιος σε βιταμίνη C και μαγγάνιο, οξέα και ένζυμα, περιέχει πολλές φυτικές ίνες, έχει λίγες θερμίδες και διεγείρει τον μεταβολισμό! H Madame Moutot δεν ακούγεται, πια, σαν ποικιλία, αλλά ίσως να αποτελεί γονέα για κάποια υβρίδια, αν ψάξει κανείς.
Οι αγρότες με το νέο προϊόν κατέγραφαν και συζητούσαν την συμπεριφορά της φράουλας, ανάλογα με την χρονιά, τον πολλαπλασιασμό και την δημιουργία νέων φυτών, την πρωίμιση, την αποφυγή ασθενειών. Έτσι γέμισαν οι αυλές, στην γειτονιά, με το όμορφο αυτό φρούτο, που άρχισε να πουλιέται στα μανάβικα, για τους αστούς της Φλώρινας.
Όσοι είχαν χωράφια, κοντά στην Γεωργική Σχολή και κοντά στο Άγιο Μηνά, ξεκίνησαν τα πρώτα πειραματικά κομμάτια με φράουλες. Μελέτησαν την συμπεριφορά τους, την καλύτερη καλλιεργητική φροντίδα τους, τις αντοχές τους και άρχισαν να τις εισάγουν, σε μεγαλύτερες ποσότητες, στην αγορά!
Από τα πρώτα πειραματικά χωράφια, με φράουλες, σε δύο – τρία στρέμματα στον Άγιο Μηνά, φύτεψαν και οι φίλοι Γιάννης Λέγας και Γιώργος Γαβριηλίδης, μετά την απελευθέρωση. Η ικανοποίηση και η επιτυχία ήταν φανερή και το οικονομικό αποτέλεσμα ενδιαφέρον. Το προϊόν το διέθεταν στους μανάβηδες της Φλώρινας και οι τιμές ήταν ενδιαφέρουσες συγκρινόμενες με τα σιτηρά, που, επικρατούσαν στην περιοχή.
Η εξέλιξη
Οι δύο φίλοι είχαν, ήδη, αρκετή εμπειρία και οι πρώτες ενδείξεις για την ποιότητα, την γεύση και το άρωμα ήσαν ενθαρρυντικές.
Έτσι, αποφάσισαν να προχωρήσουν σε κάτι μεγαλύτερο παίρνοντας στην κοινή προσπάθεια τον φίλο, συμπατριώτη και γείτονα Βασίλη Ελευθεράκη, που και αυτός, είχε τις ίδιες ανησυχίες και ενδιαφέροντα. Ένας προοδευτικός γεωργός, που ασχολήθηκε μέχρι τα βαθειά του γεράματα με τα μποστάνια του.
Το 1948, δημιουργήθηκε η εταιρία ΛΕΓ από τα αρχικά των επιθέτων των τριών φίλων και συνεταίρων Λέγας – Ελευθεράκης – Γαβριηλίδης. Η εταιρία ΛΕΓ νοίκιασε, από διάφορους αγρότες στον κάμπο της Φλώρινας, γύρω στα 60 στρέμματα, ενωμένα σε μία πλάκα και φύτεψε με φυτά από τα πειραματικά, που είχαν στον Άγιο Μηνά. Αυτή η εταιρία καλλιέργησε, πρώτη, την φράουλα, σε μεγάλη κλίμακα στην περιοχή της Φλώρινας.
Το προϊόν ήταν άριστης ποιότητας και διοχετεύονταν όλο στην Αθήνα. Στην Αθήνα είχαν αντιπρόσωπο τον γαμπρό, από αδελφή, του Λέγα και τελικό αγοραστή τον χονδρέμπορο Καραμανλή.
Οι φράουλες Φλωρίνης έγιναν γνωστές, ΠΟΠ θα λέγαμε σήμερα, αλλά βέβαια το φρούτο αυτό ήταν πολύ ευαίσθητο για το μεγάλο ταξίδι στην Αθήνα, χωρίς ψυγεία, σε χειρίστης ποιότητας οδικό δίκτυο, με ανύπαρκτες συνθήκες συντήρησης, για ένα προϊόν, που έπρεπε να καταναλώνεται άμεσα!
Ωστόσο, η ποικιλία της φράουλας εκείνης, ήταν ιδανική σε μέγεθος, υφή, όψη, γεύση και αρωματική επίγευση και η αγορά της Αθήνας έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον. Οι πρώτες φράουλες ωρίμαζαν γύρω στις 20 Μαΐου και τις είχαμε στο σπίτι για την γιορτή Κωσταντίνου και Ελένης. Την εποχή εκείνη τα φυτά ήσαν ακάλυπτα και η γονιμοποίηση γίνονταν, απόλυτα φυσιολογικά, με τις μέλισσες.
Η εταιρία ΛΕΓ απασχολούσε, για την φύτευση, το σκάλισμα και την συγκομιδή, πολλές εργάτριες και εργάτες από τα γειτονικά χωριά του κάμπου Αρμενοχώρι, Αμμοχώρι, Μεσονήσι, Πέρασμα και από την Φλώρινα. Είχε ενοικιασμένα φορτηγά αυτοκίνητα, που μετέφεραν το προϊόν στην Αθήνα με το λογότυπο ΛΕΓ στα ξύλινα τελάρα και γενικά αποτελούσε μια, πολλά υποσχόμενη, επιχειρηματική δραστηριότητα.
Οι φράουλες, από τα χωράφια, που νοίκιαζε η εταιρία στον κάμπο της Φλώρινας, μαζεύονταν με το χέρι από τις δεκάδες εργάτριες σε γαλβανιζέ κουβάδες και μεταφέρονταν σε υπόστεγα – συσκευαστήρια, όπου συσκευάζονταν, από άλλες εργάτριες, σε τελάρα με προστατευτικό λεπτό χαρτί και στρατσόχαρτο, τακτοποιημένες με τον καλύτερο τρόπο, ώστε να μην πληγώνονται και να μπορούν να ταξιδέψουν για Αθήνα σε ένα κατεστραμμένο από τον πόλεμο δίκτυο, για όσους θυμούνται.
Κατόπιν, τα συσκευασμένα τελάρα, συγκεντρώνονταν σε ορισμένα σημεία του κάμπου της Φλώρινας, από όπου περνούσαν τα ενοικιασμένα αυτοκίνητα της εταιρίας, φόρτωναν όλο το απόγευμα και ταξίδευαν, όλη την νύχτα, για την Αθήνα, όπου, νωρίς το πρωί, έμπαιναν στα ψυγεία του χονδρέμπορα, στην Κεντρική Αγορά.
Την εκκαθάριση του χονδρέμπορα, παρακολουθούσε ο αντιπρόσωπος της εταιρίας και απέδιδε τον λογαριασμό στους συνεταίρους. Τα έξοδα αφορούσαν, κυρίως, στα ενοίκια των χωραφιών, εργατικά, αυτοκίνητα, υλικά συσκευασίας και αμοιβή του αντιπροσώπου.
Στο τέλος της σαιζόν, σε μια πανηγυρική συνάντηση στο Καφενείο του Καραγκιόζη, με χαμόγελα και κεράσματα, γίνονταν η εξόφληση των εργατών.
Οι τρεις συνεταίροι ονειρεύονταν την βιομηχανοποίηση και εξαγωγή της φράουλας στην Ευρώπη, ονειρεύονταν ένα κονσερβοποιείο, για μεγάλες συσκευασίες, όπως οι πεντάκιλες ζαχαροπλαστικής, ώστε να διατίθεται πολλαπλώς το ευαίσθητο αυτό προϊόν. Ο πατέρας έλεγε ότι, οι Βουλευτές της πόλης μας θα έπρεπε να επιδιώξουν να γίνει ένα εργοστάσιο, ώστε και το καλό προϊόν να σωθεί, αλλά και πολύς κόσμος να δουλέψει. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ.
Οι σοδειές για τρία χρόνια ήταν τρομερά επικερδείς, οι τσέπες των συνεταίρων γέμισαν, όλα πήγαιναν καλά, μέχρις ότου, μια «φαεινή» ιδέα του αντιπροσώπου στην Αθήνα, έφερε την καταστροφή.
Όπως οι φράουλες Φλωρίνης έτσι και τα μήλα των Κλεινών (Κλέστινας), πάλι έργο του Κοντόπουλου, έγιναν δημοφιλή στην Αθήνα, για το χρώμα τους, την υπέροχη αναλογία σακχάρων/οξέων, βασική οργανοληπτική ιδιότητα των φρούτων και το άρωμά τους. Οι Μπλακντάβες (Black David), κατακόκκινα, με κιτρινωπή σάρκα, είχαν εξαιρετική γεύση και άρωμα.
Έτσι πείστηκαν οι συνεταίροι, από τον αντιπρόσωπο, να επεκτείνουν την επιχειρηματική περίοδο, σε περισσότερους μήνες, δηλαδή, να πωλούν τις παραγόμενες και εποπτευόμενες από τους ίδιους, φράουλες Μάιο/Ιούνιο και να αποθηκεύουν μήλα Φλωρίνης, στα Ψυγεία, στην Αθήνα, το Καλοκαίρι, ώστε να πωλούνται, ακριβά, τον Χειμώνα και το εμπόριο να κάνει έναν μεγαλύτερο κύκλο.
Την πρώτη χρονιά η εκκαθάριση ήταν θετική και ζωντάνεψε τις ελπίδες των συνεταίρων, για πλήρη εκμετάλλευση των δύο σπουδαίων προϊόντων της Φλώρινας. Η δεύτερη σύνθετη (φράουλες – μήλα) χρονιά υπήρξε καταστροφική για την εταιρία. Ενημερώθηκαν, από τον αντιπρόσωπο, ότι τα μήλα σάπισαν στα Ψυγεία και ότι η ζημιά ήταν τόσο μεγάλη, που οι φράουλες, ίσα που ξεπλήρωσαν την ζημία και δεν περίσσευαν πολλά πράγματα, για να μοιραστούν στην εταιρία. Αυτό ήταν και η καταστροφή. Οι συνεταίροι στράφηκαν κατά του Λέγα, διότι εμπιστεύθηκε τον γαμπρό του ως αντιπρόσωπο και ο πατέρας μου στενοχωρήθηκε, κλείστηκε στον εαυτό του και σύντομα διαγνώσθηκε με κίρρωση του ήπατος. Μεγάλωσα με την πίκρα, ότι η μεγάλη στενοχώρια κατέστρεψε την υγεία του! Ο πατέρας μου, μετά από νοσηλεία στην Θεσσαλονίκη και Αθήνα, «κατέληξε» στο σπίτι μας στην Φλώρινα τον Αύγουστο του ’51.
Εκ των υστέρων σκέφτομαι, γιατί η ζημία μεταφέρθηκε στους παραγωγούς/προμηθευτές, αφού τα προϊόντα παραδίνονταν στα Ψυγεία του έμπορα και εκεί μπορούσαν να γίνουν πολλοί λανθασμένοι χειρισμοί και να επιδράσουν πολλοί παράγοντες; Δεν γνωρίζουμε τι συμβόλαια και αν είχαν γίνει με τον έμπορα, ποιες ήταν οι ευθύνες του Αντιπροσώπου και πώς εγκλωβίστηκαν αυτοί οι αγνοί επαρχιώτες!
Για 1-2 χρόνια οι φίλοι και συνεταίροι του πατέρα μου μας υποστήριξαν, όσο μπορούσαν, αλλά η εταιρία δεν κράτησε περισσότερο.
Ο Γιώργος Γαβριηλίδης μετακόμισε στον Μαραθώνα, όπου νοίκιασε χωράφια και δοκίμασε να καλλιεργήσει φράουλες, ώστε να τις πουλάει πρώιμα στην Αθήνα, που ήταν πιο κοντά και πιο εύκολα! Δυστυχώς δεν είχε την ίδια επιτυχία, γιατί οι θερμοκρασίες του Χειμώνα ήσαν πολύ υψηλές, για να ευδοκιμήσει το φυτό και έτσι εγκατέλειψε το εγχείρημα.
Εξάλλου, για την ιστορία, η επιτυχία και η μεγάλη πρωίμιση υβριδίων της φράουλας στην Αχαΐα, ώστε να έχουμε φρούτα, πολύ νωρίς τον Ιανουάριο – Φεβρουάριο, έχουν να κάνουν, εκτός από την χρήση των Θερμοκηπίων και με το «φορτσάρισμα» των φυτών σε χαμηλές θερμοκρασίες, αντί ψυχρού χειμώνα, που πετυχαίνεται με την μεταφορά τους σε μεγάλα υψόμετρα το καλοκαίρι και επιστροφή στα Θερμοκήπια, νωρίς το Φθινόπωρο. Έτσι, σιγά-σιγά, καταργήθηκε και η ανάγκη, να καλλιεργείται η φράουλα σε υψόμετρα και μαζί καταργήθηκε και το πλεονέκτημα της Φλώρινας!
Μετά το ’51, το λαμπρό μέλλον με την καλλιέργεια της φράουλας, για την οικογένεια, δεν υπήρχε πια, με αποτέλεσμα η μητέρα μου να προσπαθεί να καλλιεργήσει κάποια από τα χωράφια του κλήρου του παππού μου, αλλά καθώς ήταν μοδίστρα και νοικοκυρά στο σπίτι, δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί σε μια καλλιέργεια με πολλές φροντίδες και αναγκάστηκε να κάνει τα χωράφια λιβάδια και τα αμπέλια να τα ψευτοκαλλιεργεί μόνη της.
Κατά την περίοδο αυτήν, σε ηλικία δέκα ετών, με πήρε, θυμάμαι, ένα Φθινόπωρο, στις φράουλες, για να την βοηθήσω να φυτέψουμε νέα φυτά για ανανέωση. Έπρεπε να παίρνω το φυτό να ανοίγω τρύπα με το φυτευτήρι και να σφίγγω το χώμα γύρω στο φυτό. Γρήγορα, όμως, κουράστηκα και είπα, η ταλαίπωρη, τότε, το προφητικό: «Όταν μεγαλώσω θα φτιάξω μια μηχανή, να φυτεύει μόνη της, για να μη σκύβουμε και πονάει η μέση μας». Όχι ότι ήξερα τι έλεγα, ούτε καν ότι θα γίνω Γεωπόνος, αλλά για να σταθώ στο ύψος του πατέρα μου, που όπως μου είχαν διηγηθεί μιλούσε για το εργοστάσιο, που έπρεπε να γίνει. Αντίθετα, στο Γυμνάσιο, με προόριζαν για Φιλόλογο, παρέμεινα και στο Κλασσικό Γυμνάσιο και έδωσα εξετάσεις, ανάποδα, δηλαδή Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία και Έκθεση λες και τελείωσα το Πρακτικό Γυμνάσιο. Πήγα «ξυπόλητη στα αγκάθια» και τα κατάφερα. Από εκεί που έπαιζα με την Λογοτεχνία και την Ποίηση, έγινα Γεωπόνος και μετά το Μεταπτυχιακό μου, με υποτροφία στο Πολυτεχνείο UMIST, στο Μάντσεστερ στα Πολυμερή και ειδικά στην Χημεία Κλωστοϋφαντουργίας, έγινα Τεχνοκράτης και έτσι προέκυψε η καριέρα μου στην Βιομηχανία Κλωστοϋφαντουργίας.
Ήμουν υπερήφανη για τον πατέρα μου, καθώς μάθαινα λεπτομέρειες, για την προσωπικότητά του, μέσα από την οικογένεια, αφού όταν πέθανε ήμουν, μόνον, πέντε ετών. Μετά από πολλά χρόνια, όταν σε κάποια κοινωνική εκδήλωση γνώρισα τον μετέπειτα Βουλευτή του ΠΑΣΟΚ Παύλο Στεφανίδη, που μεγάλωσε στην γειτονιά μας και με ρώτησε «Εσύ ποια είσαι», «είμαι η μικρότερη από τα τρία κορίτσια του Λέγα». «Α,» μου απάντησε «ο πατέρας σου ήταν πολύ δίκαιος». Με συγκίνησε και μάλλον, συνέβη όταν ήμουν φοιτήτρια!
Ο αντίκτυπος στην πόλη
Η φήμη για τους πρωτοπόρους της φράουλας είχε, γρήγορα, δημιουργηθεί στην πόλη και πολλοί θυμούνται το μεγάλο εγχείρημα των τριών συνεταίρων. Θα αναφέρω και κάποια, χαριτωμένα, μεταξύ άλλων συμβάντα.
Η αδελφή μου, η Καίτη, που ζει στην Βοστώνη, ξεκίνησε και μάθαινε μοδίστρα, στην Λιλή, από 11-12 χρόνων και η Λιλή «Καιτούλα μου» και «Καιτούλα μου», την υπεραγαπούσε! Σε ηλικία 12-15 χρόνων, τα καλοκαίρια, σταματούσε το ατελιέ και ήταν το δεξί χέρι του πατέρα μου στην εταιρία επιβλέποντας την συσκευασία της φράουλας!
Τις Κυριακές μαζεύονταν κόσμος στα χωράφια της εταιρίας και γινόταν ένα μικρό πανηγύρι! Η απεραντοσύνη των εξήντα στρεμμάτων φράουλας, σε μία πλάκα, ήταν μαγευτική! Ήθελαν να δουν αυτό το πρωτόγνωρο, που συνέβαινε εκεί, να φάνε και να μαζέψουν φράουλες, να περάσουν όμορφα την ώρα τους!
«Η φάρα του Αριστοτέλη» έτσι τους έλεγε ο Κωστάκης ο Λούστας, την παρέα από το Βαρόσι, την καλλιτεχνική παρέα, που αποτελούνταν από τους: Μπούτζιο, Κούλη, Καλαμάρα, Λιλή, Γρηγορίου, Τάβη, Παπά!
Από την παρέα αυτή, ο Τάβης, με το ακορντεόν και η Λιλή, η μοδίστρα, ήταν οικογενειακοί φίλοι. Ο Τάβης περνούσε, τακτικά, από το ατελιέ της, έχωνε το κεφάλι από την τζαμόπορτα και καλημέριζε, με το γνωστό του χιούμορ, τα πειράγματα και τα χαμόγελά του: «Γειά σας κορίτσια, τι μου κάνετε; Που είναι η Μις Φράουλα;» Αυτός έδωσε αυτόν τον Τίτλο στην μικρούλα, τότε, αδελφή μου!
Ο Τάβης, έρχονταν στα χωράφια μας μόνος ή με την γυναίκα του, σχεδόν, κάθε Κυριακή, συχνά και η Λιλή και άλλος κόσμος, σαν μικρή εκδρομούλα!
Παράλληλα, στο Γυμνάσιο, που πήγαινε η μεγάλη αδελφή μου, συνέβαινε η εξής αστεία ιστορία: Ένας Καθηγητής έδειχνε, ότι του άρεσε να δέχεται και να δοκιμάζει, γνήσια και νόστιμα σπιτικά προϊόντα, από τις μαθήτριες, οπότε αυτές, προσπαθούσαν να τον παραπλανήσουν και να τον καθυστερήσουν, όταν εξέταζε κάποια συμμαθήτριά τους! «Κύριε, κύριε φώναζαν τα κορίτσια, αυτή η μαθήτρια από τα Άλωνα, έχουν καλό τυρί»! «Α», έλεγε ο Καθηγητής, «την άλλη φορά, που θα έχουμε μάθημα, να μου φέρεις λίγο τυρί, να δοκιμάσω»! Στην επόμενη μαθήτρια, διέκοπταν και φώναζαν τα κορίτσια, ότι έχει καλό μέλι, καλά αυγά κλπ. Όταν, λοιπόν, σηκώθηκε η αδερφή μου να πει το μάθημα, φώναξε όλη μαζί η τάξη: «Κύριε, κύριε αυτή έχει καλές φράουλες». «Φέρε μου λίγες την άλλη φορά», είπε ο Καθηγητής!
Τελάρα της εταιρίας ΛΕΓ είδαν σε Μανάβικα της Αθήνας οι συμφοιτητές της μεγαλύτερης αδελφής μου, κατά την εκδρομή τους, ως απόφοιτοι της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Φλώρινας το Καλοκαίρι του 1953! Κάποιοι τα χρησιμοποιούσαν, μέχρις ότου καταστραφούν! Στο πατρικό μου στην Φλώρινα υπάρχουν, ακόμα και τους χρησιμοποιώ, γαλβανιζέ κουβάδες συγκομιδής της φράουλας, από το 1950!
Τελευταία εμπειρία μου από την Εταιρία ΛΕΓ, ήταν, πρόσφατα, το 2018 στην Φλώρινα, καθώς, αφού περάσαμε ένα καταπληκτικό τριήμερο με την φίλη και κόρη του συνεταίρου μας Βασίλη Ελευθεράκη, Ειρήνη, επιστρέφαμε προς Θεσσαλονίκη. Είχαμε ραντεβού με έναν αγρότη από το Αρμενοχώρι, που νοίκιαζε τα χωράφια της Ειρήνης και έπρεπε να συζητήσουν γιαυτά. Το ραντεβού ήταν έξω από το LIDL, οπότε εγώ παρκάρισα και έμεινα σε μια άκρη, γιατί δεν με αφορούσε η συζήτηση. Ο αγρότης, γύρω στα 55-60 επέμενε να μάθει ποια είμαι. Του είπα ότι δεν υπάρχει περίπτωση να με γνωρίζει, λείπω χρόνια και εν πάσει περιπτώσει το επίθετο μου είναι Λέγα και αυτό φαντάστηκα, αδιάφορα, ότι δεν του λέει τίποτα. Προς μεγάλη μου συγκίνηση τον ακούω ενθουσιασμένο να λέει: «Τι λες βρε παιδάκι μου, τον πατέρα σου δεν ξέρω; Η μάννα μου πάντα μου μιλούσε για την εποχή, που είχατε νοικιάσει τόσα χωράφια στον κάμπο, είστε οι πρώτοι με τις φράουλες και όλα τα γύρω χωριά Αρμενοχώρι, Αμμοχώρι, Μεσονήσι, δούλευαν σε σας». Έμεινα, άναυδη, ύστερα από 70 χρόνια να ακούω αυτό.
Επίλογος
Καθώς πέρασαν τα χρόνια, ακολούθησαν πολλοί νέοι αγρότες, στον κάμπο της Φλώρινας και στα ημιορεινά και ορεινά χωριά, ανεβαίνοντας από τα χαμηλά στο Πέρασμα, στην Υδρούσα, μέχρι το Πολυπόταμο με πολύ καλά αποτελέσματα, καλή ποιότητα και μεράκι! Προχώρησαν με διάφορες μεθόδους κάλυψης και πρωίμισης, όμως, στην αγορά επεκράτησαν διάφορα υβρίδια με μοναδικό πλεονέκτημα την πρωίμιση, την παραγωγή και την αντοχή, εις βάρος της γεύσης και της ανάγκης των ιδανικών κλιματολογικών συνθηκών της Φλώρινας! Η φράουλα κατέβηκε στην Πιερία και στην Αχαΐα, με εντελώς νέες μεθόδους καλλιέργειας!
Ακόμα, προσπαθώ, κάθε χρόνο, να προλάβω τις τελευταίες και γευστικές φράουλες, με ένα ταξίδι μου, στην Φλώρινα, στα τέλη Ιουνίου!
Όμως, ενώ κατασκευάστηκαν, τελικά, οι φυτευτικές μηχανές, τα Κονσερβοποιεία, για φρούτα, στο τρίγωνο της Πέλλας – Ημαθίας – Πιερίας, στην Φλώρινα δεν έγινε, ποτέ, κανένα εργοστάσιο, για την φράουλα και τα μήλα της, από το 1950, που το ονειρεύτηκαν οι τρεις πρωτοπόροι συνεταίροι!
* Ουρανία Λέγα – Παναγιωταλίδη
Γεωπόνος, Χημικός Κλωστοϋφαντουργός MSc.
Συνταξιούχος
Επίκουρος Καθηγήτρια ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης (νυν Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας)
