Επιταγμένα κτήρια της Φλώρινας από ξένους στρατούς
Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης |
Στον 20ο αιώνα, δυο μεγάλοι πόλεμοι, με παγκόσμια εμβέλεια, δεν άφησαν την Φλώρινα έξω από τα γεγονότα. Από το 1916 μέχρι το 1918 ο γαλλικός στρατός επέβαλε τον στρατιωτικό νόμο στην πόλη μας, αλλάζοντας την ροή της καθημερινότητας. Οι Γάλλοι, παρόλο που η Φλώρινα ήταν στην εμπόλεμη ζώνη, πρόσφεραν πάρα πολλά πολιτισμικά αγαθά, που έπρεπε να είναι γραμμένα με χρυσά γράμματα στο βιβλίο της ιστορίας της Φλώρινας.
Ο γαλλικός στρατός ήρθε στη Φλώρινα τον Απρίλιο του 1916. Τότε η Φλώρινα είχε λιγοστά μεγάλα κτήρια για να στεγάσουν τα γραφεία, τις αποθήκες και το προσωπικό. Στην αρχή ήταν λίγες στρατιωτικές μονάδες, αλλά μετά τον Σεπτέμβριο του 1916, η Φλώρινα πλημμύρισε από στρατιώτες, που ετοιμάζονταν να επιτεθούν προς το Μοναστήρι. Το Στρατηγείο του γαλλικού στρατού αρχικά στεγάστηκε στο κτήριο της Ιεράς Μητροπόλεως Φλωρίνης, και αργότερα στα παλαιό γυμνάσιο, στο ποτάμι. Το νοσοκομείο τους στεγάστηκε στο κτήριο του νοσοκομείου του στρατοπέδου.
Τα κτήρια του στρατοπέδου έγιναν καταλύματα του γαλλικού στρατού.
Λέσχη αξιωματικών ήταν η οικία Σαπουντζή, στο ποτάμι. Το κτήριο αυτό υπάρχει και σήμερα, αλλά καταρρέει. (σχετική παρατήρηση ως προς αυτό το σημείο έχει προστεθεί στο τέλος του άρθρου). Λέσχη ιατρών αξιωματικών ήταν η οικία Πατσούρη, όπου κάποτε είχε το ιατρείο του ο Αναστάσιος Σούλας. Το κτήριο αυτό κατεδαφίστηκε πρόσφατα. Επίσης Λέσχη αξιωματικών ήταν και το καφενείο του Τέγου στο βουνό πάνω από το Γιάζι. Στα κτήρια των 1ου και 2ου δημοτικών σχολείων στεγάστηκε η Λέσχη αξιωματικών και οι ξενώνες αξιωματικών. Στο μεγάλο πανδοχείο του Κούλη στην οδό Αιμιλιανού στεγάστηκαν επιτελικά γραφεία. Στο κτήριο Γούναρη, στο ποτάμι έμεναν γάλλοι αξιωματικοί.
Στο τούρκικο σχολείο (Εθνικό Οικοτροφείο μετέπειτα) στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου στεγάστηκαν επιτελικά γραφεία. Αυτά ήταν τα μεγαλύτερα κτήρια της Φλώρινας, που επιτάχτηκαν. Μερικοί Γάλλοι, Σέρβοι και Ρώσοι αξιωματικοί έμεναν σε δωμάτια σπιτιών, ενώ οι στρατιώτες έμεναν σε θερμαινόμενες σκηνές γύρω από την πόλη. Οι στρατιώτες ήταν Γάλλοι και Σενεγαλέζοι, καθώς και Σέρβοι και Ρώσοι. Οι Ρώσοι στρατιώτες έμειναν στη Φλώρινα, από το 1916 μέχρι το 1917. Όταν ξέσπασε η επανάσταση των Μπολσεβίκων επέστρεψαν στην Ρωσία.
Το 1918, με την λήξη του Α’ παγκοσμίου πολέμου, ο γαλλικός στρατός απεχώρησε ως νικητής, αφήνοντας πίσω του πλούτο. Μια νέα εποχή ανέτειλε για τους Φλωρινιώτες η εποχή του Μεσοπολέμου, που ήταν η καλύτερη περίοδος για την πόλη μας.
Η ανέμελη ζωή των Φλωρινιωτών διακόπηκε με την έναρξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου. Μερικούς μήνες αργότερα, στις 9 Απριλίου του 1941, εισέβαλαν τα γερμανικά στρατεύματα στη Φλώρινα. Ο γερμανικός στρατός επίταξε πολλά δωμάτια σπιτιών για τους γερμανούς στρατιώτες. Ήταν η μόνιμη φρουρά της Φλώρινας, που αποτελείτο από πενήντα άνδρες περίπου. Όλοι έμεναν σε δωμάτια των σπιτιών του κέντρου της πόλης.
Το γερμανικό Φρουραρχείο στεγάστηκε στα συνεχόμενα κτήρια των ξενοδοχείων «Εθνικόν», «Βαλκάνια», οικία Ρασάικου και οικία Τόλη. Τα κτήρια αυτά επικοινωνούσαν, καθώς οι Γερμανοί άνοιξαν πόρτες στους μεσότοιχους. Η Γκεστάπο και τα Ες-Ες στεγάστηκαν σε ένα μεγάλο νεοκλασικό κτήριο, καθώς και στην οικία Σιδέρη, στην γωνία των οδών Καστρισιανάκη και Σαρανταπόρου. Το νεοκλασικό κτήριο υπάρχει και σήμερα, και βρίσκεται πίσω από τις πολυκατοικίες· ήταν το τρίτο σπίτι μετά την γωνία του Σιδέρη. Στο γυμνάσιο (σήμερα 3ο γυμνάσιο) στεγάστηκε ένας όρχος αυτοκινήτων, και στο πάρκο, όπου σήμερα ο «Αριστοτέλης», στάθμευαν τα αυτοκίνητα. Όρχος αυτοκινήτων ήταν και το 5ο δημοτικό σχολείο.
Στο Εθνικό Οικοτροφείο, την Γεωργική Σχολή, τα Δικαστήρια, και το 3ο δημοτικό σχολείο στέγασαν τα προσωρινά αναρρωτήρια. Το Νοσοκομείο «Ελένη Δημητρίου» έγινε νοσοκομείο του γερμανικού στρατού. Στο κτήριο της Οικοκυρικής Σχολής και στο κτήριο του 4ου δημοτικού σχολείου στέγασαν τα κέντρα ψυχαγωγίας των στρατιωτών, γνωστά ως «Το σπίτι του στρατιώτη».
Στα κτήρια του 1ου και 2ου δημοτικού σχολείου στέγασαν αποθήκες τροφίμων και τα αρτοποιεία του γερμανικού στρατού. Τα κτήρια της καπναποθήκης ΡΕΖΙ, λειτούργησαν ως κρατητήρια, αλλά και κέντρο διερχομένων και αποθήκες. Τα λουτρά του γερμανικού στρατού στεγάστηκαν σε μια από τις αποθήκες του σιδηροδρομικού σταθμού, που λειτουργούσαν με συμπιεστικό μηχάνημα, και είχαν πάντα ζεστό και κρύο νερό. Η Λέσχη αξιωματικών στεγάστηκε στο ξενοδοχείο «Ομόνοια» στην κεντρική πλατεία. Ο εκάστοτε Φρούραρχος έμενε σε ένα σπίτι της οδού 25ης Μαρτίου, το οποίο υπάρχει και σήμερα ανακαινισμένο. Αυτά τα κτήρια ήταν επιταγμένα μέχρι την 1η Νοεμβρίου 1944, που απεχώρησε ηττημένος ο γερμανικός στρατός.
Μετά την απελευθέρωση ήρθαν οι Βρετανοί. Μια μικρή στρατιωτική μονάδα, που αποτελείτο από Άγγλους, Σκωτσέζους και Ινδούς. Ο βρετανός αξιωματικός Έβανς, που ήταν στα βουνά με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, εγκαταστάθηκε στο διαμέρισμα της Εθνικής Τραπέζης. Εκεί ήταν η βρετανική διοίκηση, πριν έρθει ο βρετανικός στρατός. Σε αυτό το διαμέρισμα στεγάστηκε και η Ιντέλιτζεντ Σέρβις (Βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες). Με την άφιξη των Άγγλων το Βρετανικό Φρουραρχείο στεγάστηκε στο ξενοδοχείο «Βαλκάνια». Οι Άγγλοι και οι Σκωτσέζοι στεγάστηκαν στο κτήριο της Οικοκυρικής Σχολής και στο κτήριο της Γεωργικής Σχολής. Οι Ινδοί στρατιώτες στεγάστηκαν στο 3ου δημοτικό σχολείο. Το 1945, μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ παρέδωσαν τα όπλα τους στους Βρετανούς. Η παράδοση έγινε στην αυλή του 3ου δημοτικού σχολείου.
Και στον πρώτο και στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι ξένοι στρατοί έπαιρναν αυτά που ήθελαν. Οι ελληνικές υπηρεσίες υπολειτουργούσαν, και τα σχολεία έκαμναν τα μαθήματά τους στους ναούς της πόλης. Μετά το 1950 λειτουργούσαν όλα ομαλά στην μικρή μας πόλη.
Στο ανωτέρω άρθρο προσθέτουμε σχόλια αναγνωστών/τριών όπως αυτά διατυπώνονται στην αντίστοιχη σελίδα μας στο fb.
Percefoni Doufou: Αγαπητέ κύριε Μεκάση, διάβασα με ενδιαφέρον το άρθρο σας, θα ήθελα όμως να επισημάνω δύο λάθη ως προς την οικία του Τέγου Σαπουντζή που αναφέρετε στο άρθρο σας.
Πρώτον – Ο Τέγος Σαπουντζής είχε αναλάβει τον ανεφοδιασμό των γάλλων που βρίσκονταν κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στη Φλώρινα, και όντως στο καφενείο υπήρχε και λέσχη αξιωματικών. Το σπίτι του Τέγου όμως όπως γνωρίζω καλά από τις διηγήσεις της γιαγιάς μας Αθηνάς Σαπουντζή (κορης του Τέγου) σε μένα και την αδερφή μου Αθηνά (Athena-Marcia Doufou), δεν χρησιμoποποίηθηκε ως λέσχη στον 1ο Παγκόσμιο. Η ανέγερση της οικίας στη σημερινή της μορφή τελείωσε ή τέλος του 18 ή 1-2 χρόνια αργότερα. Η παλιά οικία που βρισκόταν στο οικόπεδο της τωρινής οικίας ηταν μικρότερη, παραδοσιακή με τους εξωτερικούς τοιχους στα όρια που είναι τα κάγκελα του τωρινού κήπου. Η τωρινή οικία όντως όμως χρησιμοποιήθηκε ως λέσχη κατά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο από τους γερμανούς. Ο προπάππους μας Τέγος Σαπουντζής διέφυγε μέσω του βουνού με άλογο γιατί έμαθε ότι θα έρχονταν οι Βούλγαροι σύμμαχοι των γερμανών που του είχαν ιδιαίτερο μίσος λόγω του μακεδονικού. Όταν άφησαν το σπίτι ως λέσχη οι γερμανοί, βοηθούμενοι από βουλγάρους και ειδικά από ένα βούλγαρο στρατιωτικό, του οποίου το όνομα αν θυμάμαι καλά ήταν Κάλτσεφ, λεηλάτησαν την οικία, και έφυγαν με αρκετά καμιόνια φορτωμένα με υπάρχοντα της οικίας του Τεγου Σαπουντζή.
Δεύτερον – Εχετε δίκιο ότι εξωτερικά η οικία έχει αρκετές φθορές που ίσως σας δίνουν την λανθασμένη εικόνα ότι η οικία καταρρέει. Σας διαβεβαιώ όμως ότι εκτός από τα εξωτερικά επιχρίσματα, μετώπη, η οικία είναι μια χαρά και επίσης κατοικείται από τους κληρονόμους της. Έχει κηρυχθεί διατηρητέα και ελπίζουμε στό άμεσο μέλλον να μπορέσουμε να αρχίσουμε εργασίες αποκατάστασης της. Ευχαριστώ και καλή Μεγάλη Εβδομάδα σε εσάς και στην όμορφη Φλώρινα μας!!!
Ourania Lega: Αγαπητέ Τάκη, θα ήθελα, για την Ιστορία της πόλης μας, να συμπληρώσω, ότι κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, εκτός από Δημόσια κτήρια, οι Γερμανοί είχαν επιτάξει και σπίτια ανδρών, που τους πολεμούσαν από τις γραμμές του ΕΛΑΣ. Έτσι έγινε με το πατρικό μου σπίτι, που ήταν πολύ μεγάλο, τότε, με εγκαταστάσεις, που έφθαναν από την Αντιπάτρου έως την Ιωαννίνων, στην περιοχή Καραγκιόζης. Η οικογένειά μας μετακόμισε στο πατρικό της μητέρας μου, Συνοικισμός Μοναστηριωτών, απέναντι από την Οικοκυρική Σχολή, ενώ το νοικοκυριό μας και ό,τι μπορούσε να διασωθεί, μεταφέρθηκαν στο σπίτι του Καραγκιόζη και σε συγγενικό μας σπίτι στην γειτονιά μας! Το σπίτι μας χρησιμοποιήθηκε για την φυλάκιση Ιταλών, Πολωνών και άλλων αιχμαλώτων ο όροφος, ενώ το ισόγειο, ως σταύλος, για τα άλογα του Γερμανικού Στρατού, με καταστροφικά αποτελέσματα.
