Φλώρινα: Οι αναμνήσεις μιας ξεχασμένης Κοινότητας – florinapast

Αναγνώσεις άρθρου: 6.941

Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύθηκε με επιμέλειά μου στη «Φωνή της Φλωρίνης» στις 28.1.2005. Ήταν δε αποτέλεσμα της διαδικτυακής μου γνωριμίας με τον Michel Sarfatis ο οποίος το συνέγραψε και μου το απέστειλε. Αναδημοσιεύθηκε στα “Χρονικά” του Κ.Ι.Σ. στο τεύχος 197, Μαΐου – Ιουνίου 2005.

Σπύρος Χρ. Παπαχαρίσης

Φλώρινα: Οι αναμνήσεις μια ξεχασμένης Κοινότητας

του Michel Sarfatis

«Ήμασταν όλοι σαν αδέλφια», αναφώνησαν οι γονείς μου αναφερόμενοι στην Εβραϊκή Κοινότητα της Φλώρινας.

H Ιουδαϊκή εγκυκλοπαίδεια αναφέρει ότι τον 16o και 17o αιώνα υπήρχαν εβραίοι οι οποίοι ζούσαν στη Φλώρινα.

Οι περισσότεροι από αυτούς ήρθαν από την Ισπανία, ακολουθώντας την απέλαση το 1492. Η σύγχρονη εβραϊκή κοινότητα εγκαταστάθηκε το 1912 με αρκετές εκατοντάδες εβραίων οι οποίοι ήρθαν από την κοντινή Γιουγκοσλαβία την πόλη Μοναστήρι (τώρα γνωστή ως Mπίτολα). Ήρθαν σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.

Οι περισσότεροι από αυτούς τους εβραίους ασχολήθηκαν πουλώντας υφάσματα, ρουχισμό και παπούτσια συμπεριλαμβανομένου και του «τσαρουχιού» —τυπικά παπούτσια τα οποία φορούσαν οι γεωργοί στα Ελληνικά βουνά. Άλλοι ήταν χειροτέχνες, ξυλουργοί, μεροκαματιάρηδες κτλ.

Δεν υπάρχει απογραφή των εβραίων αγροτών ή ζητιάνων. Ανάμεσα από τους πιο φτωχούς εβραίους μπορούμε να αναφέρουμε έναν μεσήλικα άνδρα o οποίος πουλούσε φιστίκια τα οποία ζύγιζε σε μια ζυγαριά φτιαγμένη στο σπίτι την οποία επίσης χρησιμοποιούσε για να πουλάει αυγά και ψητές πατάτες.

Υπήρχαν επίσης πλανόδιοι πωλητές οι οποίοι πουλούσαν αυγά, τα οποία τα έβαζαν σε πήλινα δοχεία έτσι ώστε να μπορούν να τα ψήνουν στον φούρνο. Άλλοι πουλούσαν τα νόστιμα «κεμπάπια».

Η εβραϊκή συνοικία και τα έθιμά της

Η εβραϊκή συνοικία της Φλώρινας βρισκόταν στην πόλη στο τμήμα του ποταμού, ειδικά κατά μήκος της οδού Ηπείρου, στο νότιο μέρος της, κατά μήκος στις δύο όχθες του ποταμού Σακουλέβα, και κατά μήκος στις στενές δενδροστοιχίες εκείνης της γειτονιάς.

Η συναγωγή Kahal ένα μικρό και παλιό κτίριο, όπου ο Ραββίνος ή ο Αρχισυναγωγός ιερουργούσε, ήταν στην όχθη του ποταμού στην οδό Αβέρωφ. Το κοιμητήριο βρισκόταν έξω από την πόλη, στους πρόποδες του λόφου. Εκτός από τα θρησκευτικά του καθήκοντα, ο Ραββίνος επίσης ήταν και Mohel και Shochet. Σαν να μην ήταν αυτό αρκετό ενεργούσε επίσης ως δάσκαλος, κυρίως διδάσκοντας ανάγνωση και γραφή, στα ελληνικά και εβραϊκά, έως το 1925 ήταν υπεύθυνος σχεδόν για ολόκληρη την πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Στην δεκαετία του 1930 η Κοινότητα αποτελείτο περίπου από 450-500 άτομα. Ακολουθούσαν και την παραδοσιακή τήρηση της θρησκείας τους καθώς και τα παραδοσιακά κοινωνικά έθιμα στον τρόπο ζωής τους, ιεραρχίας και αμοιβαίας βοήθειας, π.χ. σε περίπτωση που κάποια φτωχή κοπέλα παντρευόταν, η οποία τυπικά δούλευε σαν υπηρέτρια σε χριστιανικά σπίτια και δεν είχε προίκα, ο Ραββίνος καλούσε τους πλούσιους εβραίους στην πόλη για να υπογράψουν το γάμο. Ένα τυπικό έθιμο για τους υπογράφοντες ήταν να μεταφέρουν το νοικοκυριό και άλλα προικιά στο νέο τους σπίτι με άμαξα συρόμενη με άλογα, συνοδευόμενη από μουσικούς, παίζοντας τα μαντολίνα τους και άλλα όργανα, και με άλλους συμπολίτες οι οποίοι ακολουθούσαν τραγουδώντας και χορεύοντας.

Τα οικονομικά και κοινωνικά καθήκοντα

Για να στηρίξουν τις φιλανθρωπικές δραστηριότητες της εβραϊκής κοινότητας, οι οικογένειες συνεισφέρανε ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση. Επιπρόσθετα ποσά συγκεντρώνονταν στις λειτουργίες του Σαββάτου ζητώντας δωρεές για το προνόμιο να φέρεις την Torah και να τοποθετείς τα Rimonim. Διαφορετικές ομάδες προσδιόριζαν τα διάφορα καθήκοντα βοήθειας σ’ αυτούς που είχαν ανάγκη. Ο νεοκόρος (Oze Dalim), ήταν αρμόδιος για να προμηθεύει με τροφή τους φτωχούς. O υπεύθυνος της Κοινωνικής Πρόνοιας μάζευε ρουχισμό και παπούτσια και ο αρμόδιος για την φροντίδα των φτωχών (Bikur Jolim) επισκέπτονταν τους αρρώστους και αυτούς που δεν μπορούσαν να βγουν από το σπίτι.

Το 1924-1925 οι δημόσιες αρχές καθιέρωσαν πέντε ημέρες εργασίας την εβδομάδα. Αυτό έκανε το Σάββατο την κύρια η-μέρα της εβδομάδας για ψώνια. Επειδή οι εβραίοι καταστηματάρχες δεν δούλευαν το Σάββατο οι δουλειές τους δεν πήγαιναν καλά και πολλοί εγκαταστάθηκαν σε άλλο μέρος.

Οι εβραίοι και οι Χριστιανοί γενικά τα πήγαιναν καλά στην Φλώρινα. Ζούσαν με αρμονία και αμοιβαίο σεβασμό. Δυστυχώς όμως το 1920 ένα περιστατικό συνέβη. ‘Evας αντισημίτης αξιωματούχος κατηγόρησε τους εβραίους ότι απήγαγαν ένα χριστιανόπαιδο για να χρησιμοποιήσουν το αίμα του για να κάνουν τα άζυμα του εβραϊκού Πάσχα. Όμως, όταν το παιδί βρέθηκε κοντά στην πόλη, οι ελληνικές αρχές απέλυσαν τον αναφερόμενο αξιωματούχο.

Οι εβραίοι υπηρέτησαν στον ελληνικό στρατό το ίδιο χρονικό διάστημα όσο και ο υπόλοιπος πληθυσμός. Στο μνημείο υπέρ των πεσόντων το 1940-1941, το οποίο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της πόλεως, υπάρχουν τα ονόματα των τεσσάρων εντόπιων εβραίων Menagiem, Aharon, Testa, Benson. Είναι άξιο λόγου να αναφέρουμε ότι πολλοί εβραίοι έλαβαν μέρος κοινωνικές πολιτικές διαμάχες και ανήκαν σε διάφορα πολιτικά κόμματα και σε ομάδες ανταρτών.

Το τέλος της Ισραηλιτικής Κοινότητας

Η Ισραηλητική Κοινότητα της Φλώρινας διατηρήθηκε ως το 1943. Αυτό συνέβη όταν οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις ενήργησαν με τον ίδιο τρόπο όπως ενήργησαν εναντίον των άλλων εβραϊκών Κοινοτήτων στην κατεχόμενη Ευρώπη, διώχνοντας τους Φλωρινιώτες εβραίους σε στρατόπεδα συγκεντρώσεων και σε κρεματόρια στην Πολωνία και Γερμανία. Ακριβώς δέκα ημέρες μετά το τέλος του ιουδαϊκού Πάσχα, στις 30 Απριλίου 1943, οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τους εβραίους κατοίκους στις αυλές του 1ου και 2ου σχολείου απ’ όπου μεταφέρθηκαν στα τρένα τα οποία τους οδήγησαν στον θάνατό τους.

Μερικοί από αυτούς, οι οποίοι κατάλαβαν τι επρόκειτο να τους συμβεί, έφυγαν στα βουνά και σώθηκαν μετά από τρομακτικές περιπέτειες. Ένα μέλος από την εβραϊκή κοινότητα συνεργάστηκε με τους Γερμανούς με σκοπό να σώσει ζωές. Έπεισε μερικούς εβραίους να πουν στους Γερμανούς πού είχαν κρύψει τα τιμαλφή τους. Όμως μόλις τα μαρτύρησαν τους έβαλαν στο ίδιο τρένο όπως και τους άλλους. Όλα τα προσωπικά υπάρχοντά τους κατασχέθηκαν από τους ναζί και τα εβραϊκά σπίτια και οι επιχειρήσεις λεηλατήθηκαν. Μερικοί από τους ντόπιους κατοίκους έλαβαν μέρος οτο πλιάτσικο.

Τα ελάχιστα μέλη της εβραϊκής κοινότητας, τα οποία κατόρθωσαν να σωθούν από το Ολοκαύτωμα μεταγενέστερα έφυγαν σε διαφορετικές χώρες, Ισραήλ, Η.Π.Α., ΒραζΙλία και Χιλή. Μόνο ένας εβραίος ο Jacob Cohen επέστρεψε στην Φλώρινα μετά τον πόλεμο. Αργότερα πήγε στον Βόλο, όπου πέθανε μετά από μερικά χρόνια.

Κατά το τέλος του πολέμου, τα κτίρια τα οποία ανήκαν σε πρώην εβραίους κατοίκους, δόθηκαν στην εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδος.

Σήμερα δεν υπάρχουν σημεία που να δηλώνουν ότι η Φλώρινα κάποτε είχε ενεργή εβραϊκή κοινότητα. Δεν υπάρχουν ονόματα σε οδούς ή σε άλλους δημόσιους Χώρους που να υποδεικνύουν την πρώην παρουσία τους. Μόνον ένας γεροντότερος κάτοικος ίσως θυμάται ότι η Φλώρινα ήταν η πατρίδα μιας εβραϊκής κοινότητας και με ιδιαίτερες πρακτικές όπως τη ματσά στο Πάσχα των ιουδαίων.

«Γυναίκες, άνδρες, γέροι και νέοι ακόμα και τα μωρά, όλα τα πήραν».

Αυτές οι τρομερές εικόνες υπάρχουν στα μάτια των γονέων μου.

[O Michel Sarfatis γεννήθηκε στο Temco της Χιλής το 1955. Σήμερα είναι ηλεκτρολόγος – μηχανολόγος και ζει στο Σαντιάγκο. H παρουσίαση του παραπάνω κειμένου, που οφείλεται στον Σπύρο Παπαχαρίση, δημοσιεύτηκε στη “Φωνή της Φλωρίνης”, 28.1.2005].

Φωτογραφία: Το Εβραϊκό Σχολείο της Φλώρινας το 1925.