Ο Δημήτρης Βλαντάς για τη Μάχη της Φλώρινας: «Τέτοιο αίσχος Διοίκησης της μάχης δεν ξαναείδε ο κόσμος»
Ο Δημήτρης Βλαντάς (1908 – 28 Ιουλίου 1985) υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές της Μάχης της Φλώρινας, της επίθεσης των δυνάμεων του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας», κατά των δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού για την κατάληψη της πόλης της Φλώρινας στις 12 Φεβρουαρίου 1949.
Ήταν ένα από τα ηγετικά στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» (ΔΣΕ) κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής και του Εμφύλιου Πολέμου αντίστοιχα. Διετέλεσε μέλος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και Υποστράτηγος του ΔΣΕ. Μετά την ήττα του ΔΣΕ ακολούθησε τον δρόμο της εξορίας, ο οποίος τον οδήγησε στη Ρουμανία και την Γαλλία. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1975, λίγο μετά την πτώση της δικτατορίας, όπου και πέθανε 10 χρόνια αργότερα.
Στο βιβλίο του «Εμφύλιος Πόλεμος 1945-1949», αναφέρεται στα διαδραματισθέντα κατά την επίθεση για την κατάληψη της Φλώρινας. Στο κείμενό του επικρίνει την διοίκηση της επιχείρησης για λάθη τακτικής και οργάνωσης. Δηλώνει δε πως με επιμονή του Ζαχαριάδη υπέγραψε την έκθεση με τα αποτελέσματα της μάχης η οποία και δεν εκφράζει τις απόψεις του.
Στην σημερινή μας ανάρτηση παραθέτουμε το απόσπασμα που αφορά στη Μάχη της Φλώρινας.
Σχετικά με την Μάχη της Φλώρινας, μπορείτε επίσης να διαβάσετε τα σχετικά άρθρα με τίτλο: Η έκθεση του Δ.Σ.Ε. για τη Μάχη της Φλώρινας και Η Μάχη της Φλώρινας μέσα από τα έντυπα του Δ.Σ.Ε.
Επίθεση για κατάληψη της Φλώρινας
Η επίθεση μονάδων του ΔΣΕ για κατάληψη της πόλης Φλώρινα, άρχισε τη νύχτα της 11 προς 12-2-1949. Τέλειωσε με πλήρη αποτυχία και με βαρειές απώλειές μας, τη νύχτα τής 12 προς 13 Φλεβάρη.
Διοικητής τής επιχείρησης ήταν ό Γιώργος Βοντίτσιος (Γούσιας), με Πολιτικό Επίτροπό του τον Δημήτρη Βλαντά. Στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», στο φύλλο τού Aπρίλη 1949, σελίδες 221-231, δημοσιεύτηκε μια έκθεση για την μάχη τής Φλώρινας. Αυτή δεν εκφράζει τις τότε απόψεις μου. Την υπόγραψα με επιμονή τού Ζαχαριάδη.
Στις 23-1-1949, έγινε συζήτηση σε σύσκεψη των Ζαχαριάδη – Μπαρτζιωτα – Βλαντά – Βοντίτσιου για οργάνωση επιχείρησης κατάληψης τής Φλώρινας. Διαφώνησα με την ιδέα τέτοιας επιχείρησης. Ξανά πρότεινα ελιγμό των δυνάμεών μας από Βίτσι στην Βόρεια Πίνδο για κατάληψή της, με σκοπό να μπλέξουμε σε μάχη σ’ αύτη την στρατηγική περιοχή τον αντίπαλο, σε δυσμενείς γι’ αυτόν καιρικές συνθήκες, ν’ ανακαταλάβουμε την Βόρεια Πίνδο και να δώσουμε εκεί την αποφασιστική μάχη τού καλοκαιριού τον 1949. Οι τρεις επανέλαβαν τα περί αποφασιστικής μάχης σε δυο μέτωπα. Μια πού απορρίφτηκε η πρότασή μου, συνεχίστηκε η συζήτηση για οργάνωση επιχείρησης κατάληψης της Φλώρινας. Αντιγράφω από το ημερολόγιό μου:
«Ο Γούσιας ανέλαβε: την οργανωτική συγκρότηση των τμημάτων. Την συγκέντρωση πληροφοριών για τις εχθρικές δυνάμεις, για την οχύρωση, το σχέδιο και το είδος πυρός τους. Σχεδιάγραμμα τής Φλώρινας, τής εχθρικής οχύρωσης μέσα στην πόλη. Καθορισμός κατάλληλων δρομολογίων τους, των τμημάτων μας προς τούς στόχους. Την οργάνωση των διαβιβάσεων για την επιχείρηση. Άσκηση των τμημάτων που θα έκαναν την επιχείρηση. Eπεξεργασία της διαταγής για την επιχείρηση.
Εγώ ανέλαβα: την πολιτική προπαρασκευή των τμημάτων μας για την επιχείρηση. Την οργάνωση των μεταφορών. Την οργάνωση της υγειονομικής υπηρεσίας. Συμμετοχή κατά την επεξεργασία της διαταγής για την επιχείρηση.
Στις 27-1-1949, έγινε σύσκεψη στο χωριό Ανταρτικό για μια κατ’ αρχή συζήτηση της επιχείρησης, με τους Διοικητές και Πολιτικούς Επιτρόπους των μονάδων πού θα έκαναν την επίθεση. Στη σύσκεψη πήραν μέρος: Νίκος Ζαχαριάδης, Γιώργος Βοντίτσιος, Δημήτρης Βλαντάς, Νίκος Θεοχαρόπουλος (Σκοτίδας), Νίκος Μπελογιάννης, ‘Αχιλλέας Παπαϊωάννου, Δημήτρης Βύσιος, Δημήτρης Παπαγεωργίου (Βελισάρης), Τάσης Γουσόπουλος (Μάκης), Παντελής Βαiνάς, Γιώργος Βασίλης, Παύλος Τομπονλίδης, Σταύρος Γιαννακόπουλος (Σταμάτης), Λευτέρης Λαζαρίδης (Λευτεριάς), Κώστας ‘Ιωσηφίδης.
Μετά την παραπάνω σύσκεψη, φύγαμε για την 5η Ολομέλεια τής ΚΕ τού ΚΚΕ, που έγινε στο Γράμμο. Πραχτικά ασχοληθήκαμε με την επιχείρηση κατάληψης της Φλώρινας μετά την 5η Ολομέλεια. Για την επιχείρηση διαθέσαμε τις 14η, 18η, 103η, 107η Ταξιαρχίες, την Σχολή Ανθυπολοχαγών του Γενικού Αρχηγείου, τρεις Λόχους σαμποτέρ, δυο Λόχους κυνηγών αρμάτων μάχης, ένα Τάγμα μεταφορών, ένα Τάγμα τραυματιοφορέων, τμήμα Διαβιβάσεων. Η συνολική δύναμή τους ήταν 5354 μαχητές και μαχήτριες. Από άποψη πυροβολικοί, διαθέσαμε 4 πυροβολαρχίες. Οι 4 Ταξιαρχίες ανήκαν σέ δυο Μεραρχίες.
Ο αντίπαλος διέθετε για την υπεράσπιση τής Φλώρινας δυο Ταξιαρχίες. Την 3η ορεινή και την 21η, πού διοικούνταν από την 2η Μεραρχία. Η συνολική δύναμή τους δεν ξεπερνούσε τίς 4.000 άντρες. Βέβαια, μέσα στη Φλώρινα υπήρχαν κι άλλες αντίπαλες δυνάμεις, χωροφυλακή, τμήματα «Μονάδων Εθνικής Ασφάλειας» από πολίτες. Τα ΜΕΑ δεν ήταν αξιόμαχη δύναμη. Ένα άλλο πλεονέχτημα για τον αντίπαλο ήταν ότι, μπορούσε γρήγορα να ενισχύσει την φρουρά τής Φλώρινας με πολύ κοντινές δυνάμεις του, να κινήσει τεθωρακισμένα μια πού υπήρχαν αμαξόδρομοι, να διαθέσει όλη την αεροπορία του.
Όλα τα παραπάνω πλεονεχτήματα τού αντιπάλου, έδειχναν πολύ καθαρά πώς η μοναδική δυνατότητα να καταλάβουμε την Φλώρινα ήταν ή κεραυνοβόλα κατάληψη των οχυρών και οχυρωμένων υψωμάτων πού υπάρχουν στην εξωτερική περίμετρο τής πόλης, ή διάταξη των μονάδων μας σ’ αυτά τα υψώματα, γι’ αντιμετώπιση των εχθρικών επιθέσεων γι’ ανακατάληψή τους, η συνέχιση μετά τής επίθεσης για κατάληψη τής πόλης. Κατά συνέπεια, οι οχυρές και οχυρωμένες θέσεις τής εξωτερικής περιμέτρου τής πόλης, έπρεπε να καταληφθούν την πρώτη νύχτα τής επίθεσής μας. Ποιες ήταν αυτές οι θέσεις; Πολύ κοντά στην πόλη δεσπόζουν τρία υψώματα: Το Άδποσιστ, υψοδείχτης 1181, Γκούπκα 1115, και το ύψωμά Ι033. Πιο πίσω, σαν ένα είδος δεύτερης γραμμής άμυνας τής πόλης, βρίσκονται τα υψώματα, 1414, Λίπας 1215, Μπαστρόβιτσα 1392, Σολίτσιτο 1641, Τρύπια Πέτρα 1193, Κέτς Καλέ 1207. Όλα τα παραπάνω υψώματα είναι χαμηλώματα τού ορεινού όγκου Βίτσι και Μπέλα Βόντα. Μπροστά στη Φλώρινα υπάρχει κάμπος.
Οι αποστολές των Ταξιαρχιών μας φαίνονται με ακρίβεια, στο χάρτη πού υπάρχει στο βιβλίο τού Ζαφειροπούλου, στη σελίδα 561. Μια ματιά σ’ αυτό το χάρτη είναι αρκετή, για να καταλάβει κι ένας μη ειδικός πώς ή διαταγή τού Βοντίτσιου κατάληψη ς τής Φλώρινας ήταν λαθεμένη. Πριν να καταληφθεί ή εξωτερική περίμετρος της πόλης, η 14η Ταξιαρχία μας με λόχο σαμποτέρ και λόχο κυνηγών αρμάτων έπρεπε να μπει στην πόλη. Έτσι, πετσοκόφτηκε, σκοτώθηκε και ο Διοικητής της Λευτέρης Λαζαρίδης (Λευτεριάς). Η 107η Ταξιαρχία πήρε υπερβολικά πολλές αποστολές. Απομόνωση Κέτς Καλέ, υψοδείχτης 1207, κατάληψη Τρύπιας Πέτρας, υψοδείχτης 1193, Σολίτσιτο 1641, Μπαστροβίτσα 1392, υψοδείχτης 1033 και από κει να μπει στην πόλη, λες και θα έκανε περίπατο. Η 103η Ταξιαρχία μας θα καταλάμβανε τον υψοδείχτη 1414, τον Σταθμό Διοίκησης τής 21ης αντίπαλης Ταξιαρχίας περί την Παναγιά, τον υψοδείχτη Λίπας 1215, την Γκούπκα 1115 και από κει στην πόλη. Η 1 η Ταξιαρχία μας θα έκανε μια βαθειά διείσδυση προς Κλαδοράχη, Πρώτη, Μονή Αγίου Μάρκου και θα χτυπούσε τον Σταθμό Διοίκησης τής 3ης αντίπαλης Ορεινής Ταξιαρχίας στους Στρατώνες. Η Διοίκηση της επιχείρησης πίσω από την 107η Ταξιαρχία μας, μ’ εφεδρεία την Σχολή Ανθυπολοχαγών με 500 άντρες, που κι αυτή δεν μπορούσε ή Διοίκηση να την χρησιμοποιήσει χωρίς άδεια των Ζαχαριάδη – Μπαρτζιώτα, πού βρίσκονταν στο Σταθμό Διοίκησης τού ΓΑ στην Άφρικα, κοντά στ’ αλβανικά σύνορα.
Η Διοίκηση τής επιχείρησης έστησε Σταθμό Διοίκησης πίσω από το ύψωμα Τρύπια Πέτρα, υψοδείχτης 1193. Αυτή η θέση ήταν πολύ μακριά από την Φλώρινα, δεν είχαμε οπτική αντίληψη τού πεδίου τής μάχης, ήταν σαν να βρισκόμασταν, όπως λένε, στον άλλα κόσμο. Όταν φθάσαμε εκεί σε μια γούβα, ρώτησα τον Βοντίτσιο: «Πώς θα διευθύνουμε από δω την μάχη;» Αυτός απάντησε: «Ε, όταν καταληφθούν τα μπροστινά μας υψώματα, θα μετακινήσουμε πάνω σ’ αυτά το Σταθμό μας». Καμιά καθοδήγηση δεν κάναμε τής μάχης. Όλη μέρα ακούγαμε μάχη, αλλά δεν ξέραμε τί γίνονταν. Τηλεφωνική επικοινωνία ήταν αδύνατο να εγκαταστήσουμε. `Η σύνδεση με ασυρμάτους γίνονταν κατόπιν εορτής. Το μόνο πού κάναμε ήταν μόλις νύχτωσε να δώσουμε διαταγή υποχώρησης, αλλά ούτε κι αυτή έφτασε έγκαιρα σε όλες τις Ταξιαρχίες. Τέτοιο αίσχος Διοίκησης της μάχης δεν ξαναείδε ο κόσμος. Μια σωστή διαταγή επιχείρησης θα καθόριζε τα παρακάτω: Επίθεση της 107 Ταξιαρχίας μας στα υψώματα Σολίτσιτο 1641 – Μπαστρόβιτσα 1392 και το πολύ μ’ ένα λόχο και δυο πολυβόλα καθήλωση των εχθρικών δυνάμεων στο ύψωμα Κέτς Καλέ, 1207 και Τρύπια Πέτρα, 1193. Πίσω από την 107 Ταξιαρχία μας ή 14η και ή Σχολή ‘Ανθυπολοχαγών γι’ άμεση επέμβαση, αν η 107 Ταξιαρχία συναντούσε δυσκολίες στην κύρια κατεύθυνσή της. Μετά κατάληψη υψοδειχτών 1641 και 1392 (πού έπρεπε να γίνει το πολύ σε τρεις ώρες), μετατροπή τής 107 Ταξιαρχίας σ’ εφεδρεία τής Διοίκησης τής επιχείρησης, συνέχιση κεραυνοβόλας επίθεσης με την 14 Ταξιαρχία στο ύψωμα 1033 και από κει στην πόλη, μ’ εφεδρεία της την Σχολή Ανθυπολοχαγών. Σταθμός Διοίκησης της επιχείρησης στον υψοδείχτη 1392 και κατοχή των υψωμάτων 1641 και 1392 μ’ ένα τάγμα τής 14 εφεδρικής Ταξιαρχίας. Μόλις καταλαμβάνονταν ο υψοδείχτης 1033, μεταφορά εκεί τού Σταθμού Διοίκησης τής επιχείρησης και της εφεδρείας της.
Η 18 Ταξιαρχία, αντί να κάνει την τεράστια και άσκοπη καμπύλη προς Μονή Αγίου Μάρκου, έπρεπε να επιτεθεί κατευθείαν στον υψοδείχτη 1033 για να τον καταλάβει, συγχρονίζοντας την κίνησή της με κείνη της 107 Ταξιαρχίας, για από κοινού επίθεση μέσα στην πόλη. Η 103 Ταξιαρχία σωστά κατεύθυνε τα χτύπημά της διαδοχικά στους υψοδείχτες 1414 και Λίπας 1215, προς Γκούπκα 1115. Μόνο μετά την κατάληψη αυτών των υψωμάτων έπρεπε να επιτεθούμε μέσα στην πόλη.
Το αποτέλεσμα της λαθεμένης διαταγής επιχείρησης, της ολοκληρωτικής απουσίας ενιαίας κι ενεργητικής διοίκησης, ήταν πλήρης αποτυχία μας και βαρειές απώλειες. Νεκροί 334, τραυματίες 867, λιποτάχτες 14, αγνοούμενοι 199. Σύνολο 1623. Αφού η συνολική δύναμη που χρησιμοποιήσαμε ήταν 5354, τότε σχεδόν ένας στους τρεις ήταν απώλειές μας. Ποτέ ο ΔΣΕ δεν είχε τόσο πολλές απώλειες, σε μια εικοσιτετράωρη μάχη. Οι απώλειες σε στελέχη ήταν 194.
Η επιχείρησή μας στη Φλώρινα ήταν ή χειρότερη απ’ όλες τις επιθετικές επιχειρήσεις τού ΔΣΕ. Προσωπικά, έκανα μεγάλο λάθος, παίρνοντας μέρος σε αυτή την επιχείρηση, μια πού σαν Πολιτικός Επίτροπός της δεν είχα δυνατότητα λεπτομερειακής γνώσης για την προπαρασκευή της.
Ποιες είναι οι βασικές αίτιες της βαρειάς κι αδικαιολόγητης ήττας μας στη Φλώρινα; Την κριτική πού θ’ άκολου0ήσει την έγραψα στα 1961. Τότε έγραψα την ιστορία του εμφυλίου πολέμου, πού τώρα ξαναδουλεύω. Επιγραμματικά, οι βασικές αίτιες της ήττας μας στη Φλώρινα μπορεί να συνοψιστούν στα παρακάτω:
Πρώτο. Η πιο βασική αιτία της ήττας μας ήταν το λαθεμένο σχέδιο επιχείρησης. Η διαταγή καθόριζε διείσδυση τής 14ης ταξιαρχίας μέσα στην πόλη, πριν να καταληφθούν τα οχυρά και οχυρωμένα υψώματα πού δέσποζαν πάνω από την Φλώρινα, με τον ανεδαφικό Ισχυρισμό πώς θα κυριεύαμε αυτά τα υψώματα το πολύ σέ δυο ώρες. Δεν τα κυριέψαμε, γιατί δεν είχε γίνει καμιά μελέτη τής εδαφικής διαμόρφωσής τους, της οχύρωσής τους, της διάταξης των αντίπαλων δυνάμεων πάνω σ’ αυτά τα υψώματα. 0ι δυνάμεις πού διαθέταμε για την κατάληψή τους ήταν ανεπαρκείς, γιατί η διαταγή επιχείρησης τις διασκόρπισε. Έτσι πετσοκόφτηκε ή 14η ταξιαρχία μας, πού διείσδυσε στην πόλη.
Δεύτερο. Η δεύτερη βασική αιτία της ήττας μας ήταν η ουσιαστική ανυπαρξία ενιαίας και ενεργητικής διοίκησης της επιχείρησης. Σε όλη τη διάρκεια της μάχης, δεν είχαμε ιδέα για το τί γίνονταν στα γύρω από την πόλη υψώματα και μέσα σ’ αυτή. Ο ρόλος μας εξαντλήθηκε στη διαταγή υποχώρησης στο Βίτσι, πού κι αυτή δεν έφθασε έγκαιρα στην 103η ταξιαρχία. Γενικά, η υποχώρηση έγινε άταχτα.
Τρίτο. Η οργανωτική συγκρότηση των μονάδων πού πήραν μέρας στην επιχείρηση, ήταν λαθεμένη. Οι 4 ταξιαρχίες πού διαθέσαμε για την επιχείρηση ανήκαν και διοικούνταν από δυο μεραρχίες. Η Σχολή Ανθυπολοχαγών, ενώ ήταν εφεδρεία της διοίκησης της επιχείρησης, δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί στη μάχη χωρίς την άδεια των Ζαχαριάδη – Μπαρτζιώτα, τού βρίσκονταν πολύ μακριά από το πεδίο της μάχης και δεν είχαν στρατιωτικές γνώσεις και πείρα. Στην ουσία, υπήρχαν τρείς ανώτεροι κρίκοι καθοδήγησης της μάχης. Η υποτιθέμενη διοίκηση της επιχείρησης. Οι διοικήσεις δυο μεραρχιών. Οι διοικήσεις τεσσάρων ταξιαρχιών πού διοικούνταν από τις δυο μεραρχίες. Επιπλέον, για την χρησιμοποίηση τής Σχολής Ανθυπολοχαγών είχαν αποφασιστικό λόγο οι Ζαχαριάδης Μπαρτζιώτας.
Σωστή οργάνωση των δυνάμεων πού διαθέσαμε για κατάληψη τις Φλώρινας, θα ήταν ή ακόλουθη: Συγκρότηση διοίκησης μ’ ένα ελαφρό επιτελείο, που θα διεύθυνε απευθείας τις 4 ταξιαρχίες και τη Σχολή Ανθυπολοχαγών. Αυτή θα κανόνιζε που θα χρησιμοποιούσε στη μάχη αυτές τίς δυνάμεις.
Ο ενδιάμεσος κρίκος των διοικήσεων των δυο μεραρχιών, απομάκρυνε την διοίκηση της επιχείρησης από τίς ταξιαρχίες. Αντί να μεταβιβάζει τις διαταγές της απευθείας στις διοικήσεις των τεσσάρων ταξιαρχιών, τις έστελνε στις διοικήσεις των δυο μεραρχιών και αυτές τις μεταβίβαζαν στις 4 ταξιαρχίες. Έτσι, ή διοίκηση της επιχείρησης δεν είχε άμεση αντίληψη της πορείας της μάχης.
Αυτές είναι οι πιο βασικές αιτίες τής ήττας μας στη Φλώρινα. Δεν έχω καμιά πρόθεση ν’ απαλλαχτώ από ευθύνες. Γράφω ποια είναι ή ιστορική αλήθεια. Στην προκειμένη περίπτωση, δεν έχει καμιά αξία το πρόσωπό μου, αλλά ή ζωή των μαχητών υπαξιωματικών κι αξιωματικών μας, πού σκοτώθηκαν είτε σακατεύτηκαν, εξαιτίας μιας ανίκανης διοίκησης στο πεδίο της μάχης.
—-
Φωτογραφία: Δημήτρης Βλαντάς – από το λεύκωμα: Στα δίχρονα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας – 28 Χ 1946 – 28 Χ 1948 – Pour le deuxieme anniversaire de l’ Armee Democratique de Greece (προσωπικό αρχείο Σπύρου Παπαχαρίση)
