Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη Φλώρινα το 1918
Γράφει ο Θανάσης Βογιατζής |
Στο προηγούμενο κείμενό μας, είχαμε γράψει για την επίσκεψη στην πόλη μας του νεαρού Βασιλιά Αλέξανδρου (1893-1920), τον Ιανουάριο του 1918 και ενώ διαρκούσε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Λίγους μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του 1918, επισκέφθηκε την Φλώρινα και ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδος, ο μεγάλος Έλληνας πολιτικός Ελευθέριος Βενιζέλος (1864-1936), με τον οποίο, για όσους ενδιαφέρονται για ιστορικά γεγονότα της Φλώρινας από το απώτερο παρελθόν, θα ασχοληθούμε παρακάτω.
Όπως επίσης γράψαμε, δεν υπάρχουν, δυστυχώς, σήμερα προσωπικές μαρτυρίες παλιών Φλωρινιωτών, που είχαν ζήσει τα ιστορικά αυτά γεγονότα, επειδή 100 χρόνια μετά έχουν φύγει όλοι τους από την ζωή. Αλλά, από ότι γνωρίζω, δεν διασώζονται ούτε τοπικές εφημερίδες της Φλώρινας του έτους 1918, τόσο στην πόλη μας, όσο και στην Εθνική Βιβλιοθήκη και στην Βιβλιοθήκη της Βουλής, τις οποίες επί δεκαετίες συχνά επισκέπτομαι και ερευνώ, όπου θα καταγράφονταν με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα αυτά. Έτσι καταφύγαμε και πάλι στις ημερήσιες εφημερίδες των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης εκείνης της εποχής, στις οποίες δημοσιεύονται μερικά κείμενα για την επίσκεψη αυτή του Βενιζέλου στην Φλώρινα.
Στην δημοσιευομένη από το αρχείο μου σπανιότατη φωτογραφία, βλέπουμε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, με το χαρακτηριστικό γενάκι του και το αχώριστο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ψαθάκι του, την ώρα που εξέρχεται από το σημαιοστολισμένο κτίριο της παλιάς Νομαρχίας της Φλώρινας, αφού προηγουμένως είχε δεχθεί τις αρχές και τους προκρίτους της πόλης μας.
Στην εφημερίδα «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» της Θεσσαλονίκης, που για περισσότερα από 100 χρόνια συνεχίζει μέχρι σήμερα την ιστορική της διαδρομή και στο φύλλο της 15-8-1918 με τον τίτλο «ΤΟ ΕΡΓΟΝ ΤΟΥ ΜΑΤΣΟΥΚΑ», διαβάζουμε το εξής ενδιαφέρον κείμενο, γραμμένο με την γλώσσα και την ορθογραφία της εποχής: «Κατόπιν τριμήνου περιοδείας, επανήλθε χθες εκ Φλωρίνης ο ποιητής κ. Ματσούκας, συλλέξας 100.000 δραχμές υπέρ των ορφανών των αθανάτων νεκρών του Σκρα. Ο κ. Ματσούκας, παραστάς κατά την εν Φλωρίνη λαμπράν υποδοχήν του Προέδρου της Κυβερνήσεως κ. Βενιζέλου, προσεφώνησεν αυτόν. Εις δε τον στρατηγόν Ανρύ ανεκοίνωσε την απόφασίν του να προικίση δύο ορφανάς γαλλίδας εκ της Αλσατίας και της Λωρραίνης. Ο στρατηγός ηυχαρίστησε τον ποιητήν δια την ωραίαν πρωτοβουλίαν του».
Για τον λησμονημένο στην εποχή μας, περίφημο όμως στην εποχή του, ποιητή Σπύρο Ματσούκα (1870-1928), ίσως γράψουμε σε άλλο μας κείμενο.
Δύο ημέρες αργότερα στις 17-8-1918, στην ίδια εφημερίδα και με τον τίτλο «ΜΙΑ ΔΗΛΩΣΙΣ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ», δημοσιεύονται τα εξής: «Ο κ. Πρόεδρος εις την Έδεσσαν, Φλώριναν, Καστορίαν, Κλεισούραν, Καϊλάρια και πανταχού όθεν διήλθεν, εγένετο αποθεωτικώς δεκτός. Εν Κοζάνη ομιλών είπε μεταξύ άλλων: Η παρούσα κατάστασις είναι ενθαρρυντική δια την Ελλάδα. Η τελική νίκη των συμμάχων, θα δώσει την ελευθερίαν και εις νέας σκλάβας Χώρας».
Τρεις είναι, από ό,τι γνωρίζω, οι γνωστές επισκέψεις του Βενιζέλου στην πόλη μας. Η πρώτη έγινε τον Απρίλιο του 1914, η δεύτερη είναι το 1918, αυτή δηλαδή που περιγράφουμε στο κείμενό μας και η τρίτη και τελευταία τον Σεπτέμβριο του 1932, στην προεκλογική τότε περίοδο, κατά την οποία και μίλησε από τον εξώστη του ξενοδοχείου «ΕΘΝΙΚΟ».
Πριν από 40-50 χρόνια συχνά άκουγα παλιούς Φλωρινιώτες να διηγούνται, ότι κάθε φορά που ο Βενιζέλος επισκέπτονταν την Φλώρινα, διέμενε στο σπίτι του αειμνήστου πρώτου Δημάρχου Φλωρίνης μετά την απελευθέρωση (1912) Στέργιου (Τέγου) Σαπουντζή (1877-1960), ο οποίος ήταν προσωπικός φίλος και ένθερμος οπαδός του Βενιζέλου.
Στην ελληνική βιβλιογραφία υπάρχουν εκατοντάδες βιβλία που αναφέρονται στον μεγάλο Κρητικό πολιτικό, κάθε χρόνο δε προστίθενται και νέα. Δεκάδες από τα ιστορικά αυτά βιβλία έχω στην βιβλιοθήκη μου και αξίζει νομίζω να αντιγράψουμε από αυτά λίγες παραγράφους διακεκριμένων πολιτικών και ιστορικών, σχετικά με τον Βενιζέλο, την εποχή του και το έργο του.
Μερικοί Έλληνες ιστορικοί έχουν γράψει, ότι ο Βενιζέλος λατρεύθηκε στην εποχή του από τους οπαδούς του, αλλά και μισήθηκε από τους αντιπάλους του. Χαρακτηριστικό του πολιτικού κλίματος της εποχής είναι, το ότι έγιναν τέσσερις τουλάχιστον απόπειρες δολοφονίας του, ανεπιτυχείς ευτυχώς, με γνωστότερες αυτήν του Ιουλίου του 1920 στο Παρίσι, κατά την οποία τραυματίσθηκε ο Βενιζέλος και ενώ δύο μόλις ημέρες νωρίτερα είχε υπογράψει την σημαντικότερη ίσως συνθήκη της νεωτέρας Ελλάδος, την γνωστή συνθήκη των Σεβρών, με την οποία δημιουργούνταν η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Η άλλη έγινε τον Ιούνιο του 1933 στην τότε λεωφόρο Κηφισίας των Αθηνών, στην οποία τραυματίσθηκε η σύζυγός του, μεγάλη ευεργέτης, Έλενα Βενιζέλου (1875-1959). Λεπτομέρειες για την δεύτερη αυτή απόπειρα, καταγράφει η Έλενα Βενιζέλου στο υπό τον τίτλο «Υπό την σκιάν του Βενιζέλου», ενδιαφέρον αυτοβιογραφικό της βιβλίο (Εκδόσεις «Μπάϋρον», Αθήναι 1973, σελ. 48-52).
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1902-1986), Πρωθυπουργός της Χώρας μας το 1945 και το 1967, που υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πολιτικές και πνευματικές μορφές του 20ου αιώνα, ανιψιός του Δημητρίου Γούναρη (1867-1922), Πρωθυπουργού το 1922, που εκτελέσθηκε μετά την καταδικαστική απόφαση της περίφημης δίκης των «Έξι», γράφει για τα γεγονότα αυτά στο εξαίρετο αυτοβιογραφικό του βιβλίο: «Στις 30 Ιουλίου 1920, φτάνει στην Αθήνα η είδηση για την δολοφονική απόπειρα κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου, που έγινε στον σταθμό της Λυών, στο Παρίσι. Ευτυχώς, ήταν πολύ ασήμαντο το τραύμα του, αλλά η είδηση και μόνο του γεγονότος συγκλόνισε ολόκληρη την Ελλάδα. Στίφη βενιζελικών ξεχύθηκαν αμέσως στους δρόμους της Αθήνας και άρχισαν να χτυπούν δεξιά και αριστερά. Έλληνες στρατιώτες συνέλαβαν τον Ίωνα Δραγούμη στο τέρμα της οδού Βασ. Σοφίας (τότε λεγόταν Λεωφ. Κηφισίας) και ενώ τον έσερναν στο δρόμο, τον έστησαν μια στιγμή στον τοίχο και τον σκότωσαν. Επίσης, πήγαν και κατέστρεψαν τα γραφεία της «Καθημερινής», που μόλις ένα χρόνο πριν είχε εκδοθεί. Αυτά τα γεγονότα, που ψυχολογικά μπορούν να ερμηνευτούν, προκάλεσαν μια φοβερά μεγάλη αναστάτωση, την οποία άλλωστε εξηγώ εκ των υστέρων, γιατί οι βενιζελικοί δεν μπορούσαν να συλλάβουν το γεγονός, ότι λίγο μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών, αποπειράθηκαν δυο Έλληνες αξιωματικοί την δολοφονία του Βενιζέλου, την ώρα που θα επέστρεφε στην Ελλάδα θριαμβευτής. Τα πάθη είχαν οξυνθεί επικίνδυνα», (Παναγιώτη Κανελλόπουλου: Η ζωή μου, σελ. 21, εκδ. «Γιαλλελής», Αθήνα 1985).
Είναι γνωστό ότι λίγο μετά την σημαντικότατη συνθήκη των Σεβρών, ακολούθησαν οι μοιραίες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920, κατά τις οποίες ο Βενιζέλος ηττήθηκε. Απογοητευμένος από το αποτέλεσμα των εκλογών, αναχωρεί αυτοεξόριστος για το Παρίσι. Ο Ακαδημαϊκός και διαπρεπής ιστορικός συγγραφέας Διονύσιος Κόκκινος (1884-1967), γράφει στο μνημειώδες ιστορικό τετράτομο έργο του τα εξής: «Ο Βενιζέλος δεν ήταν ποτέ δυνατόν να πιστεύση ότι ο ελληνικός λαός θα κατεψήφιζεν εκείνον, ο οποίος είχε δημιουργήσει την Ελλάδα της συνθήκης των Σεβρών και ενώ η Ανατολική και η Δυτική Θράκη, χάρις εις τας διπλωματικάς ικανότητας του Βενιζέλου, είχαν γίνει Ελληνικαί», (Διονυσίου Κόκκινου: Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1800-1945, τόμος 4ος, σελ. 1282, εκδ. «Μέλισσα», Αθήναι 1978).
Για το ίδιο θέμα, ο γνωστός πολιτικός και έγκριτος πολυγραφότατος ιστορικός συγγραφέας Σπυρίδων Μαρκεζίνης (1909 – 2000), που ανήκε στον αντιβενιζελικό χώρο, γράφει στο ογκωδέστατο οκτάτομο ιστορικό του έργο: «Ο «Νάρκισσος» έπλεε προς την Γαλλικήν Ριβιέραν, μεταφέρων τον Ελευθέριον Βενιζέλον μακράν της πατρίδος, όπου, όταν μετά τινα έτη θα επέστρεφε, δεν θα εύρισκε πλέον την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Η Μεγάλη Ιδέα θα είχεν αδόξως ταφή, ενώ η Νέα Ελλάς θα ηγωνίζετο δια μιαν ακόμη φοράν εις την μακραίωνα ιστορίαν της, να αναγεννηθεί εκ της τέφρας της», (Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη: Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος, τόμος 1ος , σελ. 24, εκδ. «Πάπυρος», Αθήναι 1973).
Λίγα χρόνια αργότερα, ο Βενιζέλος επιστρέφει και πάλι θριαμβευτικά στην πολιτική σκηνή, για να ακολουθήσει η μεγάλη δημιουργική τετραετία Βενιζέλου (1928-1932), γνωστή για το πλούσιο και σπουδαίο έργο που πραγματοποιείται.
Για την τετραετία αυτή και την επάνοδο του Βενιζέλου στην πολιτική, ο συμπατριώτης μας Μακεδονομάχος, Υπουργός, προσωπικός φίλος του Βενιζέλου και για χρόνια Βουλευτής του στον Νομό μας, εντιμότατος πολιτικός, αείμνηστος Γεώργιος Μόδης (1887-1975), γράφει χαρακτηριστικά στο πολύτιμο με τις αναμνήσεις του βιβλίο, που κυκλοφόρησε πριν από λίγα χρόνια, τα εξής: «Αναταράχθηκε το σύμπαν. Με την εμφάνιση στο προσκήνιο του Βενιζέλου, έτρεμε το έδαφος κάτω από τα πόδια των πολιτικών αρχηγών. Ουσιαστικά Βενιζελικοί και αντιβενιζελικοί, απ΄αυτόν αντλούσαν την ύπαρξή τους. Επισκίαζε όλους και εδέσποζε σε όλα», (Γεωργίου Μόδη: Αναμνήσεις, σελ. 259, «Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας», Θεσσαλονίκη 2004).
Η συγγραφέας Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941), γράφει για την γνωριμία της με τον Βενιζέλο, που έγινε το καλοκαίρι του 1912, στο θαυμάσιο με τις αναμνήσεις της βιβλίο και είναι γνωστή η μακρόχρονη και δυνατή φιλία που συνέδεε τον μεγάλο πολιτικό με την μεγάλη συγγραφέα: «Υψηλός, με κυπαρισσένια κορμοστασιά, με μαυριδερά γένια και ψαρά, σχεδόν άσπρα μαλλιά, με τα γαλανά του αστραφτερά μάτια, που σε κοίταζαν κατάματα, ως μέσα στην ψυχή και με το μειλίχιο, αγαθό του χαμόγελο, ο Βενιζέλος μας έκαμε μεγάλη εντύπωση. Άκουε περισσότερο απ΄ ό,τι μιλούσε, άκουε όλους και τον μικρότερο και τον πιο ασήμαντο χωρίς να διακόπτει. Μα όταν έπαιρνε τον λόγο και μιλούσε ήταν χείμαρρος. Τα επιχειρήματά του κατρακυλούσαν κάθε αντίθετο επιχείρημα, παράσερναν τον αντίπαλό του, έπειθαν και τον πιο άπιστο Θωμά. Η πίστη του στο μέλλον της Ελλάδας ήταν απεριόριστη. Είχαμε δυνάμεις άγνωστες ως τότε. Δουλειά του Κυβερνήτου να τις ξεσκεπάσει, να τις αναδείξει, να τις μεταχειριστεί», (Πηνελόπης Σ. Δέλτα: Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος, Ημερολόγιο – Αναμνήσεις – Μαρτυρίες – Αλληλογραφία, σελ. 2, εκδ. «Ερμής», Αθήνα 1979, Επιμέλεια Π.Α. Ζάννας).
Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (1899-1987), Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας (1975-1980) και κορυφαία προσωπικότητα του 20ου αιώνα, που από τα νεανικά του χρόνια υπήρξε συνεργάτης του Βενιζέλου και παραβρέθηκε στην κηδεία του, το 1936 στα Χανιά, έγραφε, δεκαετίες αργότερα, στο συλλογικό έργο για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που εκδόθηκε σε αυτοτελή τόμο και στην σειρά «Τετράδια Ευθύνης», από το αξιόλογο ιστορικό και λογοτεχνικό περιοδικό «Ευθύνη»: «Όταν βγήκε το φέρετρο στην προκυμαία και επρόκειτο να το σηκώσουν στους ώμους των Έλληνες αξιωματικοί, όρμησαν οι γέροι συμπολεμιστές του οπλαρχηγοί και το άρπαξαν κυριολεκτικά από τα χέρια της τιμητικής φρουράς και κρατώντας το σαν τρόπαιο το σήκωσαν απάνω από την ανθρωποθάλασσα, βαδίζοντας προς το Ακρωτήρι. Μακρύς ο δρόμος. Ανθόσπαρτος, λιβανισμένος από την πόλη ως το Ακρωτήρι. Αυτό που σημαίνει «Πάνδημος κηδεία» τότε το ένοιωσα. Κλαίγαν όλοι. Όλοι κλαίγαν τον νεκρό και ο καθένας ένα κομμάτι μαζί της ζωής του. Ο καθένας ένα όνειρο, ένα όραμα της ζωής του. – Ήταν ριζικό μου ύστερα από σαράντα χρόνια να ξαναπάω προσκυνητής στον τάφο του Βενιζέλου. Πρόεδρος της Δημοκρατίας, περιστοιχισμένος από όλην την μοιραία τυπικότητα κάθε επίσημης τελετής, όταν στάθηκα μπρος στην ταφόπετρα σε στάση προσοχής, αισθάνθηκα, παρ΄όλο το πλήθος που ήταν γύρω μου, τρομακτικά μόνος. Συνωθούνταν μέσα μου σκέψεις και αναμνήσεις, ανεξίτηλα βιώματα, ανύπαρκτα, ασύλληπτα για τους νεώτερους που στέκονταν εκεί. Ένας τεράστιος κόσμος έφεξε εντός μου που έσβησε όλα τα γύρω μου. Δέος με κατείχε καθώς έσκυβα μπρος στην ταφόπετρα. Ανοίγονταν η σκέψη μου προς όλα τα σημεία του ορίζοντος της ιστορίας», («Τετράδια Ευθύνης» – Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σήμερα – Σαράντα χρόνια από τον θάνατό του, σελίδες 21 και 22, Αθήνα 1976).
Αλλά ο Κωνσταντίνος Τσάτσος και στο ανεκτίμητο δίτομο αυτοβιογραφικό του έργο με τον τίτλο «Λογοδοσία μιας ζωής», που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, συχνά αναφέρεται, πάντα με θαυμασμό, στον Βενιζέλο και το έργο του.
Ο ευπατρίδης πολιτικός και συγγραφέας Ευάγγελος Αβέρωφ (1908-1990), γράφει για τον Βενιζέλο: «Όταν αποδέχθηκα να γράψω για τον Βενιζέλο σε τούτο το εκλεκτό τεύχος, δεν ήξερα ότι όταν θα καθόμουν να κάμω το κείμενό μου θα με καταλάμβανε δέος. Πώς να γράψεις για τον θρύλο; Πώς να γράψεις για τον άνθρωπο που γέμισε τα παιδικά σου χρόνια, άλλοτε με μαγευτικά όνειρα και άλλοτε με απύθμενους εθνικούς διχασμούς; Τον άνθρωπο που, έφηβος και νέος άντρας, τον άκουσες, τον έζησες, τον θαύμασες, τον άνθρωπο που όσο κανένας άλλος χάραξε την Ιστορία του Τόπου σου επί εικοσιπέντε χρόνια; Τον άνθρωπο που πέθανε εδώ και σαράντα χρόνια και που μ΄όλα ταύτα ζει πάντα σαν θρύλος;», («Τετράδια Ευθύνης» – Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σήμερα – Σαράντα χρόνια από τον θάνατό του, σελ. 28, Αθήνα 1976).
Ο διακεκριμένος ιστορικός και διαπρεπής καθηγητής Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος (1913-2004), δίδυμος αδελφός του Ακαδημαϊκού και Φιλόσοφου Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου (1913-2016), γράφει στην θαυμάσια εκτενή βιογραφία για τον Βενιζέλο μεταξύ άλλων και τα εξής: «Μέγας πολιτικός της Ελλάδας, διάσημος και πέρα από τα σύνορά της, που δέσποσε στην πολιτική ζωή της από το 1910 έως το 1936. Πρωθυπουργός της Ελλάδας επτά φορές, διακρίθηκε ως ανακαινιστής του κράτους και ως πρωτοπόρος κοινωνικός αναμορφωτής. Θαυμάστηκε ως εύστροφος διπλωμάτης και γενικότερα ως κυβερνήτης της χώρας μεγαλουργός. Προπαντός υπήρξε ο πρωταγωνιστής των νικηφόρων εθνικών εξορμήσεων των ετών 1912-1920. Η εδαφική της έκταση και η σύνθεση του πληθυσμού της, αλλά και πολλοί από τους θεσμούς που επηρέασαν την εξέλιξή της έκτοτε, συνδέονται με την δράση και το έργο του στο πεδίο και της εσωτερικής και της εξωτερικής πολιτικής. – Με την πάροδο του χρόνου και την κατασίγαση των πολιτικών παθών, ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιζεί στην μνήμη των Ελλήνων ως ο μέγιστος Έλληνας πολιτικός του 20ου αιώνα», (Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμος 2ος, σελίδες 240 και 248, εκδ. «Εκδοτική Αθηνών», Αθήνα 1984).
Και ο φιλέλληνας Πρωθυπουργός της Γαλλίας όμως, ο μεγάλος Γεώργιος Κλεμανσώ (1841-1929), γνωστός ως «Τίγρης» και ως «Πατήρ της Νίκης», είχε πει για τον Βενιζέλο: «Εισερχόμεθα όλοι εις τας συνεδριάσεις με αποκρυσταλλωμένας ιδέας και σταθερές αποφάσεις. Δεν μπορώ να καταλάβω πως, με τα επιχειρήματά του, με την γοητεία του ?τι διάβολο! ? ο Βενιζέλος μας φέρνει στο σημείον να καταλήγουμε σε αντίθετα αποτελέσματα, (Βίβλος Ελευθερίου Βενιζέλου, τόμος 1ος, «Γνώμαι εξεχόντων ανδρών», σελ. 64, εκδ. «Π. Σμυρνιώτης», Αθήναι 1979).
Θα μπορούσαν να γραφούν πολλά φύλλα για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο σε όλες τις φάσεις και του Κρητικού αγώνα, για την απελευθέρωση της Κρήτης και την ένωσή της με την Ελλάδα. Σήμερα, 80 ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Βενιζέλος θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους πολιτικούς τους νεωτέρας Ελλάδος.
Τελειώνοντας, αντιγράφουμε την αυτονεκρολογία του, όπως ο Βενιζέλος την είχε πει, τέσσερα χρόνια πριν από τον θάνατό του, σε αγόρευσή του στην Βουλή το 1932, που είναι χαραγμένη και στον τάφο του, στο Ακρωτήρι των Χανίων: «Αγαπητοί μου φίλοι, ο προκείμενος νεκρός, ήτο ένας αληθινός άνδρας, με μεγάλο θάρρος, με αυτοπεποίθησιν και δι΄ αυτόν και δια τον λαόν τον οποίον εκλήθη να κυβερνήση. Ίσως έκαμε πολλά σφάλματα, αλλά ποτέ δεν του απέλειψε το θάρρος, ποτέ δεν υπήρξε μοιρολάτρης, διότι δεν περίμενε ποτέ από την μοίραν του να ίδη την Χώραν του προηγμένην, αλλά έθεσεν εις την υπηρεσίαν αυτής όλον το πυρ, το οποίον είχε μέσα του, κάθε δύναμιν ψυχικήν και σωματικήν», (Ελευθερίου Βενιζέλου: Τα κείμενα, τόμος 4ος, 1930-1936, σελ. 532, έκδ. «Λέσχης Φιλελευθέρων», Αθήναι 1981).-
Θανάσης Βογιατζής
Φλώρινα 2-3-2017
