Τα κανόνια της Βίγλας Πισοδερίου στην πλατεία της Φλώρινας
Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης |
Μετά την γερμανική Κατοχή ακολούθησε ο Εμφύλιος Πόλεμος, που ήταν αποτέλεσμα σωρείας λαθών των ανταρτικών και των κυβερνητικών δυνάμεων. Οι πολιτικοί της αριστεράς και της δεξιάς, φάνηκαν κατώτεροι των περιστάσεων. Αδελφοκτόνος πόλεμος μερικών ετών και μετά οι συνέπειες για μισό αιώνα περίπου.
Από τις αρχές του 1946, οι αντάρτες κατέφευγαν στα βουνά σχηματίζοντας ένοπλες ομάδες, και στις 28 Οκτωβρίου 1946 ίδρυσαν τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ), που ήταν ο στρατός των κομμουνιστικών δυνάμεων, σε αντίθεση με τον κυβερνητικό στρατό, που ήταν Εθνικός Στρατός. Η περιοχή της Φλώρινας, με τα ψηλά βουνά, έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτόν τον πόλεμο, που άλλοι τον έλεγαν συμμοριτοπόλεμο, άλλοι ανταρτοπόλεμο και τελικά ονομάστηκε Εμφύλιος Πόλεμος.
Στις 7 Μαΐου 1947, οι αντάρτες επιτέθηκαν στον Σταθμό Χωροφυλακής της Μικρολίμνης Πρεσπών. Στον Λευκώνα απώθησαν ένα τμήμα του στρατού και το ανάγκασαν να πάει στην Φλώρινα. Στην Βίγλα έστησαν ενέδρα και αποδεκάτισαν το τμήμα του στρατού που κατευθυνόταν προς ενίσχυση των χωροφυλάκων της Μικρολίμνης. Από την Βίγλα και μέχρι την Πρέσπα, η περιοχή αυτή ήταν των ανταρτών από τον Μάιο του 1947.
Η Βίγλα είναι ένα φυσικό παρατηρητήριο, από όπου οι λόφοι και η πόλη της Φλώρινας, καθώς και τμήμα του κάμπου φαίνονται καθαρά. Στην Βίγλα και στο Πισοδέρι έστησαν οι αντάρτες το ορειβατικό πυροβολικό τους και σφυροκοπούσαν τις θέσεις του στρατού, την νύχτα. Την ημέρα οι οβίδες έφταναν έξω από την πόλη, μέχρι τον ναό του Αγίου Νικολάου. Ατελείωτοι κανονιοβολισμοί ακούγονταν κατά την παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου 1947, και κατά την νυχτερινή λαμπαδηδρομία των μαθητών, χωρίς θύματα, καθώς οι αντάρτες έριχναν τις οβίδες στις παρυφές της πόλης για εκφοβισμό.
Ο Εθνικός Στρατός ενισχύθηκε και αυτός με κανόνια, που τοποθετήθηκαν στα λιβάδια της Οικοκυρικής Σχολής, στα αμπέλια του Τεκέ πάνω από τον Νέο Δρόμο, στην Γεωργική Σχολή και στα λιβάδια κάτω από τον Άγιο Γεώργιο. Ο Στρατηγός Νικόλαος Παπαδόπουλος (Παππούς), συχνά έλεγε: «Θα κατεβάσω την Βίγλα 16 μέτρα με τις οβίδες του πυροβολικού». Οι οβίδες σφύριζαν πάνω από την πόλη, καθώς και το πυροβολικό του στρατού και των ανταρτών προσπαθούσαν να πλήξουν στρατιωτικούς στόχους. Κάθε νύχτα οι οβίδες των ανταρτών και του στρατού σφύριζαν πάνω από την πόλη.
Το βράδυ της 11ης Φεβρουαρίου 1949, ξεκίνησαν οι αντάρτες προς στις αμυντικές γραμμές του στρατού. Η επίθεση άρχισε ταυτόχρονα, στις 3.30 πμ, της 12ης Φεβρουαρίου, με σκοπό να καταλάβουν την πόλη της Φλώρινας. Ξεκίνησαν από την Βίγλα. Ένα τμήμα από τα βουνά της Λούντζας. Άλλο τμήμα από τα βουνά του Ακρίτα. Και το τρίο κατέβηκε ευθεία από το χωριό Άλωνα. Τα κανόνια των ανταρτών έριχναν ασταμάτητα οβίδες. Μια εξ αυτών πέτυχε το μπαλκόνι του Στρατηγείου, όπου βρίσκονταν ο Στρατηγός Νικόλαος Παπαδόπουλος (Παππούς) και αρκετοί αξιωματικοί. Το Στρατηγείο του Εθνικού Στρατού στεγαζόταν στο ξενοδοχείο ΕΘΝΙΚΟΝ, στην κεντρική πλατεία, που τότε ονομαζόταν πλατεία Ομονοίας. Η οβίδα κατέστρεψε το αέτωμα του κτηρίου και τμήμα της στέγης. Θύματα δεν υπήρχαν.
Την 12η Φεβρουαρίου του 1949, μετά την Μάχη της Φλωρίνης, οι ηττημένοι αντάρτες κράτησαν τις θέσεις τους στην Βίγλα. Το πυροβολικό τους που μπορούσε να παίξει πρωτεύοντα ρόλο στην Μάχη της Φλωρίνης, δεν απέδωσε, εξ αιτίας των διαταγών που ελάμβανε. Όμως μετά την ήττα τους οι αντάρτες, και καθώς φαινόταν ότι χάνουν τον πόλεμο, έριχναν ασταμάτητα οβίδες, θέλοντας να τελειώσουν τα πυρομαχικά τους και να αποσυρθούν. Είχαν βάλει στόχο το κτήριο της Μητροπόλεως. Η οβίδα όμως χτύπησε τους τρούλους του παλιού ναού του Αγίου Παντελεήμονος και προξένησε καταστροφές στην στέγη. Μια άλλη έπεσε στην οδό Βασιλέως Φιλίππου, απέναντι από την Εθνική Τράπεζα, σκοτώνοντας μια γυναίκα και μερικούς άνδρες. Μια άλλη οβίδα έπεσε στο σταυροδρόμι Ν. Χάσου και Στ. Δραγούμη, τυφλώνοντας κάποιον. Μια άλλη έπεσε κοντά στο ξενοδοχείο «Διεθνές», τραυματίζοντας κάποιον στο γόνατο, και έμεινε κουτσός το υπόλοιπο της ζωής του. Το αντάρτικο πυροβολικό έριχνε τις οβίδες σε επιλεγμένους στόχους. Διαφορετικά οι άμαχοι νεκροί θα ήταν πολλοί. Μπορούσαν να ισοπεδώσουν τα σπίτια της Φλώρινας. Έριξαν όμως οβίδες και μέσα στην πόλη, στον άμαχο πληθυσμό. Η ενέργεια αυτή των ανταρτών ήταν απαράδεκτη.
Ένα άλλο περιστατικό που συνέβη την άνοιξη του 1949, συγκλόνισε τους Φλωρινιώτες. Μια οβίδα του αντάρτικου πυροβολικού, που στόχευε το στρατόπεδο, έπεσε στον συνοικισμό των Μοναστηριωτών στην Αγία Παρασκευή. Η οβίδα έπεσε σε ένα προσφυγικό σπίτι και σκότωσε μια ηλικιωμένη γυναίκα. Μια δεύτερη οβίδα σκότωσε πέντε ή έξι άτομα και προξένησε ζημίες στα προσφυγικά σπίτια.
Την 9η Ιουνίου 1949, έριξαν μερικές οβίδες μέσα στην πόλη. Τα παρατηρητήριά τους είδαν σχηματισμούς στο γήπεδο (σήμερα Νέο Πάρκο) και νόμισαν ότι ήταν στρατιώτες. Ήταν Σάββατο πρωί και το γυμνάσιο έκαμνε πρόβες για τις γυμναστικές επιδείξεις. Η πρώτη οβίδα έπεσε στα λιβάδια τότε ανάμεσα από το γήπεδο και το Πάνω Τσιφλίκι. Οι μαθητές πανικόβλητοι άρχισαν να τρέχουν προς τη πύλη, στην οδό Καστρισιανάκη. Ο γυμνασιάρχης Τιμολέων Λιάκος φωνάζοντας δυνατά πρόσταξε τους μαθητές να πέσουν κάτω στο έδαφος. Οι μαθητές υπάκουσαν και ξαφνικά η δεύτερη οβίδα εξερράγη μπροστά από την πύλη, κοντά στο γεφυράκι, σκοτώνοντας μερικά παιδιά, που πουλούσαν γκαζόζες, μια γυναίκα και τραυματίζοντας κάποια άλλα παιδιά. Οι μαθητές σώθηκαν, καθώς υπάκουσαν στην εντολή του γυμνασιάρχη τους.
Στις 8 Αυγούστου 1949, το δειλινό έξω από το γυμνάσιο (σήμερα 3ο γυμνάσιο) είχαν συγκεντρωθεί 50 περίπου στρατιώτες των διαβιβάσεων για να πάρουν τα βραδινό τους φαγητό. Τα παρατηρητήρια των ανταρτών είδαν τον σχηματισμό και έριξαν μια οβίδα, που σκότωσε τους περισσότερους. Αυτοί ήταν και οι τελευταίοι νεκροί στην πόλη της Φλώρινας. Η δεύτερη οβίδα έπεσε δίπλα στο σπίτι του Χάρη, προς το βουνό, όπου ακρωτηριάστηκε μια γυναίκα, και η τρίτη οβίδα έπεσε στην πλατεία Σχολείων, προς το βουνό, χωρίς θύματα. (Διαβάστε περισσότερα στο άρθρο μας: Το ολοκαύτωμα του 496 Τάγματος Διαβιβάσεων στη Φλώρινα (8 Αυγούστου 1949))
Στις 14 Αυγούστου 1949, ο πόλεμος είχε τελειώσει για την πόλη της Φλώρινας. Οι κανονιοβολισμοί τελείωσαν. Η ηρεμία επανήλθε. Είναι αλήθεια ότι οι κάτοικοι της Φλώρινας υπέφεραν από τα κανόνια των ανταρτών. Είχαν χάσει τον ύπνο τους, καθώς αυτά δεν σταματούσαν νύχτα και μέρα και ιδίως μετά την Μάχη της Φλωρίνης. Ήταν ένας ψυχολογικός πόλεμος. Ένα σπάσιμο νεύρων, επειδή κάθε σφύριγμα οβίδας προκαλούσε φόβο για την ζωή τους και για το σπίτι τους.
Τα πυροβόλα αυτά, των 105 χιλιοστών, ήταν 14, και ήταν στημένα όπου σήμερα το χιονοδρομικό της Βίγλας. Μερικά από αυτά ήταν καλυμμένα σε παραλλαγή και βρίσκονταν κάτω από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής Πισοδερίου. Και όταν ο στρατός τα κυρίευσε, ο βασιλιάς Παύλος χάρισε δυο από αυτά στον Δήμο Φλώρινας. Ήταν τα λάφυρα για να θυμίζουν τον αδελφοκτόνο πόλεμο. Ο Δήμος Φλώρινας τα τοποθέτησε στο Ηρώο της κεντρικής πλατείας, που τότε ονομαζόταν πλατεία Ομονοίας, όπου παραμένουν μέχρι σήμερα.
Αυτά τα δυο κανόνια ανήκουν στην ιστορία της πόλης μας. Είναι κειμήλια και όχι παλιοσίδερα. Δυστυχώς όμως τα δυο κανόνια μένουν ασυντήρητα. Ο χρόνος τα φθείρει. Ο Δήμος Φλώρινας οφείλει να τα συντηρεί, αφού είναι κομμάτι της ιστορίας μας.
Φωτογραφία: Η πλατεία της Φλώρινας του 1961 — Διακρίνονται το Καφεζυθοπωλείο ΕΘΝΙΚΟΝ του Αντώνη Πισίρη, στο βάθος η Οικοκυρική Σχολή – σε πρώτο πλάνο τα κανόνια ως λάφυρο του Εθνικού Στρατού από την περίοδο του εμφυλίου. (Ιστορικό Αρχείο ΦΣΦΑ)
Ακολουθούν φωτογραφίες από το αρχείο μας:
