Το Εθνικό Οικοτροφείο Αρρένων Φλωρίνης
Για την ιστορία του Εθνικού Οικοτροφείου Φλώρινας έχει γράψει σε εκτενές του άρθρο ο Δημήτρης Μεκάσης το οποίο παραθέτουμε στη συνέχεια.
Το κτήριο που στεγάστηκε το Εθνικό Οικοτροφείο κατασκευάστηκε μαζί και με άλλα δημόσια κτήρια ανάμεσα στο 1905 και 1906, στα χρόνια που Καϊμακάμης στη Φλώρινα ήταν ο Χασάν Ταχσίν Ουζέρ (1878 Θεσσαλονίκη – 1939) και με δική του πρωτοβουλία. Μεταξύ αυτών είναι το οθωμανικό Διοικητήριο (το τωρινό Δικαστικό Μέγαρο), το κτήριο της Χωροφυλακής ή Καρακόλι που λειτούργησε και ως τηλεγραφείο (το κτήριο υπάρχει και σήμερα στη γωνία των οδών Μ. Αλεξάνδρου και Αριστοτέλους), η φυλακή (υπάρχει σήμερα ως Ειρηνοδικείο), το οθωμανικό Νοσοκομείο (στην περιοχή του στρατοπέδου κτήριο το οποίο δεν υπάρχει σήμερα). Ο Ουζέρ εκτός των κτηρίων έκανε έργα στην κοίτη του ποταμού και κατασκεύασε σιδερένιες γέφυρες.
Σύμφωνα με το Ημερολόγιο και το Αρχείο του Ταχσίν Ουζέρ*, οικοδομήθηκαν τρία σχολεία αγοριών και κοριτσιών δαπάνης 275.000 γροσίων με αρχιτέκτονα τον Κότσο. Ο ίδιος αναφέρει «γκρεμίσαμε το κτίριο του παλιού Διοικητηρίου που βρισκόταν μέσα στην αγορά και στη θέση του αρχίσαμε να κατασκευάζουμε το ένα δίπλα στο άλλο 3 σχολεία και 8 ισόγεια καταστήματα». Σε αυτό το συγκρότημα στεγάσθηκε το Εθνικό Οικοτροφείο Αρρένων Φλωρίνης από την ίδρυσή του το 1923.
Το Βασιλικό Διάταγμα «Περί Ιδρύσεως Εθνικού Οικοτροφείου αρρένων εν Φλωρίνη» δημοσιεύεται στο ΦΕΚ 63 – πρώτο τεύχος – 15 Μαρτίου 1923.
Η φωτογραφία του Οικοτροφείου προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο του ΦΣΦΑ. Ακολουθεί το κείμενο του Δημήτρη Μεκάση.
Σπύρος Χρ. Παπαχαρίσης
Το παλιό Εθνικό Οικοτροφείο Αρρένων Φλωρίνης
του Δημήτρη Μεκάση
Ορφανά παιδιά υπήρχαν πάντα. Κάποτε όμως τα φρόντιζαν οι συγγενείς, καθώς δεν υπήρχε καμία κρατική μέριμνα, τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας. Βέβαια και η εκκλησία βοηθούσε, που τα χρόνια εκείνα για τους χριστιανούς, ήταν η μοναδική οργανωμένη βοήθεια. Ήταν η κοινωνική πρόνοια εκείνης της εποχής.
Στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα τα ορφανά παιδιά αυξήθηκαν λόγω της καταστάσεως. Το 1905, η ελληνική κοινότητα Φλωρίνης, αγόρασε το σπίτι του Ιζέτ Πασά, όπου στεγάστηκε το δημοτικό σχολείο (1ο δημοτικό σχολείο), και δίπλα έχτισαν το σημερινό κτήριο του 2ου δημοτικού σχολείου, που λειτούργησε ως οικοτροφείο, μέχρι το 1912. Σε αυτό το οικοτροφείο συγκέντρωσαν τα ορφανά και άλλα κατατρεγμένα παιδιά. Με έξοδα της ελληνικής κοινότητας και της εκκλησίας εξασφαλίστηκε η στέγαση, η σίτιση και η εκπαίδευση των παιδιών.
Τα επόμενα χρόνια δεν λειτουργούσε κανένα ορφανοτροφείο στην Φλώρινα. Η δημοτική αρχή όμως έκανε πολλές προσπάθειες, ώστε να λειτουργήσει ένα κρατικό οικοτροφείο στην πόλη μας, και το κατόρθωσαν μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
Το 1923, ιδρύθηκε το Εθνικό Οικοτροφείο Αρρένων Φλωρίνης για να συγκεντρώσει τα ορφανά που άφησε πίσω του ο πόλεμος. Στεγάστηκε στο τούρκικο σχολείο, στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου, απέναντι από το σημερινό Δημαρχείο. Το κτήριο αυτό, που υπάρχει και σήμερα, χτίστηκε από τον τούρκο Καϊμακάμη Ταχσίν Ουζέρ, το 1905, και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν άδειο. Ο πρώτος Διευθυντής του Οικοτροφείου ήταν ο Γεώργιος Σμυρνής, δάσκαλος από την Κυπαρισσία, ο οποίος μαζί με τον διαχειριστή Αθανάσιο Μαζαράκη, από την Κωνσταντινούπολη, οργάνωσαν το ίδρυμα. Από τον Οκτώβριο του 1923 άρχισε να λειτουργεί κανονικά με αγόρια από το Αϊδίνιο, την Ποντοηράκλεια, την Σμύρνη, την Μαγνησία και άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας. Δωδέκατος στον κατάλογο ήταν ένα ορφανό αγόρι από την πόλη της Φλώρινας, που ο πατέρας του είχε σκοτωθεί πολεμώντας στην Μικρά Ασία. Τους επόμενους μήνες ο αριθμός των αγοριών αυξήθηκε και την επόμενη χρονιά είχε ξεπεράσει τα 100 αγόρια.
Ο μεγάλος αριθμός αγοριών, που συνεχώς αυξάνονταν, δημιούργησε πρόβλημα στέγασης. Το Κράτος απαλλοτρίωσε τα γειτονικά τουρκικά σπίτια και κάποιες αυλές, και το 1927, χτίστηκε το μεγάλο κτήριο, με προδιαγραφές οικοτροφείου, με πρόσοψη στην οδό Ι. Καραβίτη. Δίπλα σε αυτό το κτήριο στην γωνία ήταν το σπίτι του Κωνσταντίνου Ιωαννίδη, επιθεωρητή δημοτικών σχολείων, από την Στρώμνιτσα. Το σπίτι αυτό ήταν τούρκικο ανταλλάξιμο και ανήκε στο Οικοτροφείο. Μετά τον θάνατό του, το σπίτι κατεδαφίστηκε και χτίστηκαν οι αποθήκες του ιδρύματος.
Μετά την αποπεράτωση του δευτέρου κτηρίου, στο κτήριο της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου στεγάστηκε το Διδασκαλείο Φλωρίνης. Πολλοί οικότροφοι φοιτούσαν σε αυτό. Οι περισσότεροι οικότροφοι του Διδασκαλείου κατάγονταν από τα χωριά της Φλώρινας, και είχαν εξαιρετικές επιδόσεις στα μαθήματά τους. Ήταν οι «εσωτερικοί» όπως τους έλεγαν. Οι υπόλοιποι οικότροφοι φοιτούσαν στα δημοτικά σχολεία της πόλης και στο γυμνάσιο. Το Εθνικό Οικοτροφείο Φλωρίνης ήταν οικοτροφείο για αγόρια που θα σπούδαζαν τουλάχιστον στο γυμνάσιο. Αν κάποια παιδιά δεν είχαν τις ικανότητες για σπουδές, μεταγράφονταν σε επαγγελματικά και αγροτικά οικοτροφεία.
Οι οικότροφοι έγιναν 130. Όλοι φορούσαν στολές και στον ελεύθερο χρόνο τους ασχολούνταν με τον προσκοπισμό, τον αθλητισμό και την μουσική. Μουσικός ήταν ο Π. Λαζαρίδης και μετά τον θάνατό του, ο Π. Χαλκεράς. Ίδρυσαν μπάντα και μαντολινάτα, με παρουσίες στις πολιτιστικές εκδηλώσεις και στις παρελάσεις. Τελευταίος μουσικός ήταν ο Θωμάς Βαρβέρης, που συνταξιοδοτήθηκε το 1973, και επειδή δεν διορίστηκε άλλος μουσικός χάθηκε η μουσική παράδοση του Οικοτροφείου. Στον αθλητισμό, η ομάδα στίβου του Οικοτροφείου έπαιρνε τα πιο πολλά μετάλλια. Και στο ποδόσφαιρο ήταν καλοί οι οικότροφοι και είχαν τρεις ομάδες: ο «Ηρωικός», η «Ελπίς» και η «Δόξα».
Τότε σκοπός της αγωγής ήταν να γίνουν καλοί Έλληνες πατριώτες και καλοί χριστιανοί. Όμως στην δεκαετία του 1930, μερικοί οικότροφοι προσχώρησαν στην κομμουνιστική ιδεολογία, με αποτέλεσμα να διαγραφούν. Τα επιθετικά άρθρα του «Ριζοσπάστη» ενάντια στον διευθυντή Γεώργιο Αρχοντόπουλο, δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, καθώς το ιδιώνυμο ήταν νόμος του κράτους.
Το 1940, κατά τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, οι συχνοί βομβαρδισμοί της ιταλικής αεροπορίας ανάγκασαν να μεταφερθεί το Οικοτροφείο στο χωριό Φλάμπουρο. Λίγο πριν την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων, τον Απρίλιο του 1941, ο Νομάρχης Φλωρίνης έδωσε εντολή να μεταφερθεί το Οικοτροφείο στην Έδεσσα και να συστεγαστεί με το Οικοτροφείο Εδέσσης. Οι Γερμανοί επέταξαν τα κτήρια του Οικοτροφείου Φλωρίνης και στέγασαν ένα στρατιωτικό νοσοκομείο.
Μετά την απελευθέρωση το Οικοτροφείο Φλωρίνης επέστρεψε στους χώρους του. Ο Διευθυντής Κωνσταντίνος Ιακώβου και 230 οικότροφοι με στρατιωτικά φορτηγά του βρετανικού στρατού επέστρεψαν στην Φλώρινα. Από τα 230 παιδιά, τα 40 παιδιά ήταν ορφανά, από το χωριό Μεσοβούνι Πτολεμαΐδας, καθώς οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό τους και σκότωσαν τους γονείς τους.
Την περίοδο του εμφυλίου πολέμου οι οικότροφοι ήταν περίπου 150. Το κτήριο είχε δυο μεγάλους θαλάμους με διπλά στρατιωτικά κρεβάτια. Στην οροφή του κτηρίου κρεμούσαν τα ρούχα, αφού δεν υπήρχαν ντουλάπες. Σε μια από τις αποθήκες λειτουργούσε κλίβανος για τις ψείρες. Μια φορά την εβδομάδα ξεψείριαζαν τις κουβέρτες και τα ρούχα και μετά τα έπλεναν. Στο κτήριο της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου λειτουργούσε δημοτικό σχολείο μόνο για οικότροφους. Στο διαμέρισμα του Οικοτροφείου έμενε ο διευθυντής Κωνσταντίνος Ιακώβου με την οικογένεια του, που επέβλεπε τις δουλειές νύχτα και μέρα. Ένας μάγειρας και το ελάχιστο βοηθητικό προσωπικό δεν τα έβγαζαν πέρα. Οι οικότροφοι έκαμναν πολλές δουλειές, ακόμη και θαλαμοφύλακες γίνονταν και με βάρδιες φύλαγαν όλη την νύχτα τους άλλους που κοιμόνταν.
Ήταν αρχές του 1947. Στο οικοτροφείο έμεναν 152 οικότροφοι. Μια νύχτα κάποιοι με μπιτόνια γεμάτα με πετρέλαιο πλησίασαν μέσα στο σκοτάδι με σκοπό να κάψουν το Οικοτροφείο μαζί με τους οικότροφους. Ο στρατιώτης που φύλαγε έξω από την Ταξιαρχία τους αντιλήφτηκε και τους κατεδίωξε. Η Ταξιαρχία στεγαζόταν στο κτίριο του Καράντζα, απέναντι από την σημερινή Βιβλιοθήκη. Οι άγνωστοι με τα μπιτόνια εξαφανίστηκαν μέσα στα σκοτεινά δρομάκια και το Οικοτροφείο σώθηκε. Για αυτήν την προσπάθεια εμπρησμού κατηγορήθηκαν οι κομμουνιστές και η αστυνομία συνέλαβε δεκαπενταριά άτομα. Δικάστηκαν και μερικοί εκτελέστηκαν. Οι υπόλοιποι έμειναν αρκετά χρόνια στις φυλακές. Οι κομμουνιστές ποτέ δεν παραδέχτηκαν ότι θα προέβαιναν σε τέτοια απάνθρωπη πράξη. Ποτέ δεν θα καίγανε τα ορφανά του Οικοτροφείου. Ισχυρίζονταν ότι ήταν σκευωρία της αστυνομίας και των Αρχών. Μετά από αυτό το γεγονός το Οικοτροφείο φυλαγόταν από μερικούς στρατιώτες μέχρι το τέλος του εμφυλίου πολέμου.
Μετά το εμφύλιο πόλεμο, στην δεκαετία του 1950, τα χρόνια κυλούσαν ήρεμα. Στην δυτική μεριά της αυλής χτίστηκε άλλο ένα κτήριο με βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο και αργότερα στον πάνω όροφο στεγάστηκε το αναγνωστήριο και η βιβλιοθήκη. Προσλήφθηκε επαρκές προσωπικό και το οικοτροφείο ξαναβρήκε τις παλιές του δόξες. Ο διευθυντής Νικόλαος Τσιγαλίδης, πολύ αυστηρός απαιτούσε στρατιωτική πειθαρχία και από τους οικότροφους και από το προσωπικό. Όμως το Οικοτροφείο ήταν μια όαση, καθώς οι πόλεμοι της δεκαετίας του 1940 είχαν αφήσει πολλά ορφανά και είχαν φέρει μεγάλη φτώχια στα χωριά.
Στην δεκαετία του 1960 οι οικότροφοι με τις στολές τους έβγαιναν μόνο για να πάνε στα σχολεία τους και την Κυριακή στην εκκλησία. Η μπάντα του Οικοτροφείου ήταν πάντα παρούσα στις εθνικές επετείους. Και η θεατρική ομάδα ανέβαζε κάποιο θεατρικό έργο την 25η Μαρτίου. Διευθυντής ήταν ο Γεώργιος Βλαχάβας, δάσκαλος, από τα Γρεβενά, που όταν ήταν παιδί, ήταν και αυτός οικότροφος του Οικοτροφείου Φλωρίνης. Οι εποχές όμως είχαν αλλάξει. Ο αριθμός των οικότροφων συρρικνωνόταν καθώς η χώρα είχε ηρεμήσει από τους πολέμους και η οικονομική κατάσταση είχε βελτιωθεί.
Το 1973, το Οικοτροφείο μετονομάστηκε και πήρε την επωνυμία «Κέντρο Παιδικής Μέριμνας Αρρένων Φλώρινας». Η στολή καταργήθηκε και οι οικότροφοι φόρεσαν πολιτικά ρούχα. Ο μουσικός συνταξιοδοτήθηκε και η μπάντα και η μαντολινάτα διαλύθηκαν. Επιτράπηκε στους οικότροφους του γυμνασίου να έχουν μια ώρα έξοδο το απόγευμα και το πρόγραμμα έγινε πιο ελαστικό.
Σταδιακά άρχισε να αλλάζει η ζωή στο Οικοτροφείο, όμως το σύνθημα: «Το καλύτερο ίδρυμα είναι χειρότερο από την χειρότερη οικογένεια» προβλημάτιζε το προσωπικό. Πολλοί υπάλληλοι που έδωσαν πολλά από την ζωή τους σε αυτά τα παιδιά θεωρούσαν αυτό σύνθημα πολύ προσβλητικό, αλλά και αβάσιμο, επειδή δεν ξεπήδησε από εργαζόμενους των Οικοτροφείων, αλλά από κάποιους διανοούμενους που ποτέ τους δεν πέρασαν την πόρτα κάποιου Οικοτροφείου.
Μέχρι το 1981 υπήρχαν οι Διοικούσες Επιτροπές, με προέδρους και μέλη Μητροπολίτες, Νομάρχες και Εισαγγελείς. Μετά το 1981 τα Διοικητικά Συμβούλια απαρτίζονταν από απλά μέλη των κομμάτων. Ο εκάστοτε πρόεδρος ήταν ο ισχυρός άνθρωπος που καθόριζε τα πάντα. Στην δεκαετία του 1980 άλλαξαν πολλά, καθώς οι οικότροφοι απέκτησαν περισσότερες ελευθερίες, αλλά η απότομη αυτή αλλαγή πολλές φορές τους οδηγούσε στην ασυδοσία. Πολλά άλλαξαν τότε και η πιο σπουδαία αλλαγή ήταν ότι το προσωπικό συμμετείχε με τις απόψεις του, οι οποίες λαμβάνονταν υπόψη από το Διοικητικό Συμβούλιο. Το νέο προσωπικό και κυρίως παιδαγωγικό, κατόρθωσε να συνδέσει τα παιδιά με το συγγενικό τους περιβάλλον. Οι οικότροφοι επισκέπτονταν συχνά τους γονείς τους ή τους συγγενείς τους, κάτι που δεν συνέβαινε παλιότερα. Το Οικοτροφείο έγινε ένας χώρος ομαδικής ζωής, χωρίς όμως τα παιδιά να ξεκόβονται από τους συγγενείς τους. Όμως ο αριθμός των οικότροφων μειωνόταν συνεχώς και είχε φτάσει τους 35 περίπου.
Το 1987, αποπερατώθηκε το έργο των κοιτώνων. Οι θάλαμοι του Οικοτροφείου έγιναν δωμάτια και η τεράστια τραπεζαρία χωρίστηκε και έγινε τραπεζαρία και αίθουσα ψυχαγωγίας. Καναπέδες και πολυθρόνες, έγχρωμη τηλεόραση και στερεοφωνικό άλλαξαν την διάθεση των παιδιών.
Οι οικότροφοι ντυμένοι με ρούχα και παπούτσια εμφανίσιμα και με το χαρτζιλίκι στο χέρι απολάμβαναν τις εξόδους τους. Το πρόγραμμα εφαρμοζόταν, αλλά οι πόρτες ήταν ανοιχτές, γεγονός που τους χαροποιούσε και δεν αισθάνονταν εσώκλειστοι.
Στην δεκαετία του 1990, το κτήριο του παλιού σχολείου διαμορφώθηκε, ώστε να λειτουργήσει Βρεφονηπιακός Σταθμός, για εργαζόμενους γονείς, ο οποίος όμως δεν λειτούργησε ποτέ. Μόνο το τμήμα του Παιδικού Σταθμού λειτούργησε μερικά χρόνια.
Τον Φεβρουάριο του 2003 στεγάστηκε στο κτήριο του Βρεφονηπιακού Σταθμού (παλιό σχολείο), η Παιδόπολη «Αγία Όλγα». Το Οικοτροφείο των αγοριών και η Παιδόπολη των κοριτσιών έγιναν με την πάροδο του χρόνου ένα μεικτό ίδρυμα. Αρκετά πρωτοποριακό, που προκάλεσε αντιδράσεις, κυρίως από την εκκλησία. Η συγχώνευση όμως προχωρούσε και η νέα επωνυμία του ιδρύματος ήταν «Κέντρο Προστασίας του Παιδιού». Μετά από λίγο καιρό, το ίδρυμα άλλαξε πάλι επωνυμία και ονομάστηκε «Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας». Όλα αυτά είναι παιχνίδια με τις λέξεις, χωρίς κανένα νόημα.
Ο θεσμός των οικοτροφείων θεωρήθηκε αναχρονιστικός από πολλούς. Όμως ποτέ δεν ερευνήθηκε σωστά αυτός ο χώρος. Καμία αξιόλογη μελέτη. Κατά την γνώμη μου ένα οικοτροφείο είναι επιτυχημένο, όταν έχει στόχους αγωγής τις πανανθρώπινες αξίες, και όταν το προσωπικό κατανοήσει ότι δεν εργάζεται σε μια δημόσια υπηρεσία, αλλά σε ένα μεγάλο σπίτι, το σπίτι τους, και τα παιδιά αυτά είναι σαν τα δικά τους παιδιά. Αυτό είναι το επιτυχημένο οικοτροφείο.
—————-
* Από την τελευταία οθωμανική Διοίκηση της Μακεδονίας. Το Ημερολόγιο και το Αρχείο του Τούρκου αξιωματικού Ταχσίν Ουζέρ. Ν. Ρουδομέτωφ (επιμ). Καβάλα: Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας.
