Τo Καφενείο «Αμερικάνικον» 1960-1980 στη Φλώρινα
Γράφει ο Λάζαρος Δημητρίου Ρασάικος †
Κάποτε στην Φλώρινα υπήρχε στην κεντρική πλατεία ένα καφενείο. Η επιγραφή στην είσοδό του έγραφε «Καφενείον το Αμερικάνικον». Μεταξύ της δεκαετίας του 40 και 50 έρχεται από την Αμερική ένας Έλληνας μετανάστης, ο Ρασάικος Λάζαρος και αγοράζει ένα σπίτι στην Φλώρινα. Οι συγχωριανοί του σε ένα μικρό χωριουδάκι κάτω από το Βίτσι την Βυσσινιά τον ρωτούσαν…
– «Γιατί αγοράζεις σπίτια; Δεν σκέφθηκες ότι εάν γίνει πόλεμος θα γκρεμισθούν από τις βόμβες των εχθρικών κανονιών ή αεροπλάνων; Θα χαθούν όλοι οι κόποι σου ….». Ο Έλληνας μετανάστης να σημειώσουμε είχε χάσει την όραση στο ένα μάτι λόγω τραυματισμού κατά την διάρκεια σκληρότατης εργασίας του στις ναυπηγοεπισκευαστικές φάμπρικες και τα χυτοσιδηρουργεία της μακρινής ηπείρου.
Καθάριζε με τα ίδια του τα χέρια τα φουγάρα κατά την διάρκεια συντήρησης καραβιών ή άλλων πλοίων. Την κάπνα και τις στάχτες την εισέπνεε κάθε ημέρα μα η ανάμνηση του χωριού του τον κράτησε ζωντανό μέσα στην σκληρή ξενιτιά. Είχε αφήσει πίσω του την γυναίκα και τα παιδιά μαζί με τους γονείς του, εκεί ψηλά στο Βίτσι, σε μία ρημαγμένη από τους πολέμους, την φτώχεια, την ανέχεια, την πείνα, δύστυχη πατρίδα μας. Παρόλο που είχε χάσει την όραση του σε εργατικό ατύχημα στην Αμερική δεν λησμόνησε την πατρίδα, το χωριουδάκι, την οικογένειά του.
Ο Έλληνας μετανάστης, όπως και πολλοί άλλοι έφυγαν από τα ορεινά χωριουδάκια τους. Τα χωριά άδειασαν από κόσμο και μεταξύ αυτών κατέβηκε με την φαμελιά του στην ακριτική Φλώρινα. Είχε σκοπό με τα χρήματα που αποταμίευσε στην Αμερική να επενδύσει σε ακίνητα της πλατείας. Αγόρασε ένα νεοκλασικό μέγαρο δύο ορόφων κι ένα πρώην ζαχαροπλαστείο (του «Σπουδαίου» – τον γνωρίζουν οι παλαιοί Φλωρινιώτες). Στην θέση του μεγάρου παλαιότερα υπήρχε θερινός κινηματογράφος το «Ακταίον».
Δεν πρόλαβε όμως να αγοράσει και άλλα δύο κτήρια όπως το ξενοδοχείο «Εθνικόν» και το κτήριο του φούρνου του κ. Τόρκου διότι τα αποταμιευθέντα στην τράπεζα είχαν λεηλατηθεί από… κατοχικά δάνεια κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Στο δεύτερο όροφο εγκαταστάθηκε ο ίδιος με την οικογένεια του, τον γιό του Τραϊανό, την νύφη του Θωμαή και τα εγγόνια του Δημήτριο και Ηλία. Στον πρώτο όροφο νοίκιαζε σε νομάρχες, εισαγγελείς, αξιωματικούς ή κρατικούς υπαλλήλους οι οποίοι διορίζονταν εις την ακριτική Φλώρινα.
Ήταν διορατικός στις επιλογές του, αυστηρός οικογενειάρχης που μετέδιδε στους απογόνους την εργατικότητα, τον σεβασμό, τις αρετές του έως ότου απεβίωσε στην Φλώρινα. Στο ισόγειο του νεοκλασικού μεγάρου με ακριβά μάρμαρα επενδυμένο, άνοιξε ο γιος Τραϊανός ένα καφενείο, ιστορικό για την εποχή εκείνη. Το ονόμασε «το αμερικάνικον» εις ένδειξη ευγνωμοσύνης εις τον Έλληνα μετανάστη πατέρα του, τον Λάζαρο. Ήταν μεταπολεμικά το καφενείο της νεολαίας γνωστό στους παλαιούς Φλωρινιώτες.
Οι γιοί πλην ενός που έχασε σε τροχαίο ατύχημα, ο Δημήτρης ετοίμαζε μαζί με τον πατέρα τους μεζέδες, δεχόταν και ετοίμαζε τις παραγγελίες στο μπουφέ του καφενείου, ενώ ο άλλος ο μικρότερος ο Ηλίας σέρβιρε στους θαμώνες του καφενείου. Το μενού περιελάμβανε καφέ ελληνικό στην χόβολη (βαρύ γλυκύ – μέτριον – ελαφρύ – σκέτον), αναψυκτικά κυρίως λεμονάδα, πορτοκαλάδα ή βυσσινάδα που αγόραζε από έναν παρασκευαστή αναψυκτικών της πόλης. Για τις κυρίες σερβίρονταν το φημισμένο γλυκό του κουταλιού Φλωρίνης (κεράσι, βύσσινο, περγαμόντο, καρυδάτο, σύκο κλπ). Να σημειώσω η παρουσία γυναικών σε καφενείο την εποχή εκείνη ήταν ταμπού.
Τα καφενεία ήσαν ανδροκρατούμενα. Ο Ζύθος συμπεριελήφθη στον τιμοκατάλογο του καφενείου αργότερα εμφιαλωμένος όπως και το έτος 1970 περίπου η γνωστή αμερικάνικη κόκα – κόλα ή μάλλον η σινάλκο – κόλα που παρασκευάζονταν μαζί με άλλα αεριούχα αναψυκτικά ποτά σε βιοτεχνία αναψυκτικών στον Παπαγάννη ή στο Ξινό Νερό του Νομού Φλωρίνης. Στον πεζοδρόμιο επί της οδού Παύλου Μελά, έμπροσθεν του καφενείου ελάχιστα τραπεζοκαθίσματα υπήρχαν συνήθως κατά τους θερινούς Φλωρινιώτικους μήνες.
Το ίδιο ελάχιστα τραπεζοκαθίσματα του καφενείου υπήρχαν και απέναντι στην πλατεία όπου υπήρχε ένα περίπτερο ενός βετεράνου ήρωος πολέμου, του κ. Μόδεστου, λίγο πιο πάνω από την λέσχη φρουράς αξιωματικών Φλωρίνης. Τις θερμότερες ημέρες του θέρους όπου το άρωμα της φλαμουριάς πλημμύριζε τους δρόμους της πόλης λειτουργούσε όπισθεν του μεγάρου ένα «αίθριον». Υπήρχαν πολλές βυσσινιές και αρκετά τραπεζοκαθίσματα όπου δροσίζονταν οι θαμώνες την ημέρα αλλά και τις δροσερές νύχτες της Φλώρινας. Σε μία άκρη ο μεγαλύτερος υιός ο Δημήτριος, είχε κατασκευάσει έναν περιστερώνα και δίπλα ένα σπιτάκι με κουνέλια.
Εκεί μαζεύονταν οι νεαροί περιστεράδες όπου συζητούσαν και τάιζαν τα περιστέρια. Αργότερα ο Τραϊανός, ο ιδιοκτήτης του καφενείου έφτιαξε ένα πολύ όμορφο λαχανόκηπο με ντομάτες, λαχανικά και άλλα ζαρζαβατικά για τις ανάγκες του καφενείου ή της φαμίλιας του. Η δροσιά στο «αίθριον» ήταν μοναδική τις θερινές νύχτες… Τις κρύες νύχτες του παρατεταμένου χειμώνος στην Φλώρινα οι θαμώνες πλάι στην μεγάλη θερμάστρα πέραν από την απόλαυση του ελληνικού καφέ διασκέδαζαν ή επιδίδονταν στο τάβλι ή σε χαρτοπαιχτικούς αγώνες. Παίζαν «ξερή», «εικοσιένα» ή τάβλι «πλακωτό», «φεύγα».
Ο αείμνηστος Τραϊανός ήταν ορειβάτης αγαπούσε την φύση. Τα καλοκαίρια σηκωνόταν μόλις χάραζε νωρίς το πρωί για να ανεβεί στον Σταυρό της κορυφής του λόφου Αγίου Παντελεήμονα πριν ανοίξει το καφενείο. Ο Τραϊανός, ιδιοκτήτης του καφενείου, μαζί με τα παιδιά του εργαζόταν από τις 8 το πρωί μέχρι αργά μεσάνυχτα. Ήταν όλοι «απίκο» στο μαγαζί. Έφταναν ώρες που από την κούραση έγερνε αργά το κεφάλι στον πάγκο ή σε κάποιο τραπεζάκι με τους δίσκους σερβιρίσματος. Δεν υπήρχε χρόνος για «χασούρα ή για λούφα».
Θυμάμαι είχε ένα κουβά κρεμασμένο με σχοινί στον εξώστη της κουζίνας από όπου ανεβοκατέβαζε τα ψώνια ή ότι άλλο ζητούσε η σύζυγος του Θωμαή η οποία ήταν νοικοκυρά με όλη την σημασία της λέξεως. Ήταν απόφοιτη της οικοκυρικής σχολής Φλώρινας, στο άδειο σήμερα κτήριο «Αγία Όλγα» του συλλόγου γραμμάτων. Νοικοκυρά αψεγάδιαστη – κατάκοιτη υπερήληξ εν ζωή ακόμη σήμερα – εργαζόταν κι αυτή πλένοντας τον ιματισμό ή ρουχισμό των ενοικιαστών του πρώτου ορόφου. Κανείς εκ της οικογενείας δεν κάθονταν στο καφενείο ή στο σπίτι να τεμπελιάζει χωρίς να δουλεύει.
Κατά τις εθνικές εορτές, τα Σαββατοκύριακα ή στις επίσημες αργίες, το καφενείο γέμιζε ασφυκτικά από νέους. Από τις βιτρίνες έκαμναν στις νεαρές υποψήφιες νύφες τα πρώτα ερωτικά «κόρτε» ή σφυρίζοντας χαρακτηριστικά εκφράζαν το θαυμασμό ή το ερωτικό σκίρτημα τους. Αυτό γίνονταν τα χρόνια όπου στην οδό Παύλου Μελά διεξαγόταν ένα άτυπο νυφοπάζαρο ή «βόλτα» όπως την μάθαμε μικρότεροι σε ηλικία. Χειροκίνητο «ποδοσφαιράκι» υπήρχε τα τελευταία χρόνια λειτουργίας σε μια γωνιά του καφενείου. Ήταν το καφενείο της νεολαίας και μεταξύ άλλων διασκέδαζαν παίζοντας παράνομα «ποδοσφαιράκι» οι νεαροί θαμώνες αγνοώντας τις τότε αυστηρές απαγορεύσεις και τις εφόδους των χωροφυλάκων ή των καθηγητών την εποχή εκείνη.
Στο καφενείον «το αμερικάνικον» ανδρώθηκαν γενεές γενεών νεαρών Φλωρινιωτών. Στις καρέκλες και στα τραπέζια ξετυλίχθηκε μέρος της νεωτέρας «νιότης» των Φλωρινιωτών της πόλης. Η ζωή όμως του καφενείου σταμάτησε απότομα και βίαια θα έλεγα κατά την δεκαετία του 1970 όταν ο ιδιοκτήτης βγήκε κι αυτός στην απομαχική συνταξιοδότηση. Τότε στην Φλώρινα μεταξύ των ετών 1975 και 1980 εισήχθη η λαίλαπα της αντιπαροχής, της άναρχης ανοικοδόμησης χωρίς αισθητική και μέτρο ανέγερσης άψυχων «τσιμεντοκλουβιών ανθρώπων», τις γνωστές πολυκατοικίες.
Οι ανάγκες των νόμιμων κληρονόμων υιών του δεν χωρούσαν πλέον στο νεοκλασικό μέγαρο, η συντήρηση του γηραιού κτηρίου ήταν ασύμφορη αλλά και το δέλεαρ των μοντέρνων διαμερισμάτων γκρέμισαν το κτήριο και κατά συνέπειαν το ισόγειο καφενείο. Κάπως έτσι έκλεισε ένα κομμάτι της νεωτέρας ιστορίας της κεντρικής πλατείας στην Φλώρινα.
Οι ανάγκες των μοντέρνων οικογενειών άλλαξαν. Έπαψαν να ζουν μαζί με πεθερούς -πεθερές ή νύφες. Αντικαταστάθηκαν από το μοντέλο της «πυρηνικής» οικογενείας. Ο καθένας ζούσε χωριστά απομονωμένος σαν τα χωριστά διαμερίσματα της πολυκατοικίας. Η επιγραφή, «καφενείον το αμερικάνικον», αντικαταστήθηκε από τις καφετερίες και άρτι αφιχθέντα μοντέρνα καφέ μπαρς με τις ξενόγλωσσες επιγραφές στην προμετωπίδα από τους σημερινούς απογόνους του Έλληνα μετανάστη στην Αμερική. Το κτήριο δεν κατεδαφίσθηκε από τις εχθρικές βόμβες κατά την διάρκεια των πολεμικών περιόδων αλλά από τις αντιπαροχές των νόμιμων κληρονόμων.
Μια γκρίζα πολυκατοικία στέκει μουντή και αναπολεί το μεγαλείον του μεγάρου με το ιστορικό καφενείον το «Αμερικάνικον» που ευτυχώς πρόλαβα να αντικρίσω εις τα πρώτα παιδικά βήματα μου παραμονές Χριστουγέννων (παραμονές του 1971) στην Φλώρινα. Ναι τότε που η σινάλκο – κόλα ήταν νεοεισεχθέν αναψυκτικόν εις στον μπουφέ του παλαιού καφενείου. Παρόλα αυτά οι ιστορικές μνήμες δεν κατεδαφίσθηκαν από την λαίλαπα των διαφόρων αρχιτεκτόνων αντιπαροχής της ακριτικής μας πόλης. Υστερόγραφο:
Για να θυμούνται οι γηραιότεροι και να μαθαίνουν οι νεώτεροι ή… μοντέρνοι Φλωρινιώτες – Φλωρινιώτισσες
Ρασάικος Δημητρίου Λάζαρος
- Η πρώτη φωτογραφία είναι από αρχείο του Γιώργου Ρασάικου. Το «Αμερικάνικον» περίπου το 1950.
- Οι δύο επόμενες φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του Λάζαρου Δημ. Ρασάικου.
- Δεύτερη στη σειρά φωτό: η εμπρόσθια όψη του κτηρίου ιδιοκτησίας Ρασάικου στο ισόγειο του οποίο λειτούργησε το «Αμερικάνικον», είναι του 1960.
- Τρίτη στη σειρά φωτό: από αριστερά η Θωμαή, σύζυγος Τραϊανού Ρασάικου, ο ιδιοκτήτης του καφενείου «Αμερικάνικον», Τραϊανός Ρασάικος και δίπλα ο γιος του Ηλίας, σε μια αναμνηστική φωτογράφιση στο καφενείο τους. Είναι του 1971.
